Психоактив моддаларга тобелик синдроми кузатилган беморларни мажбурий даволаш шароитида олиб бориш буйича миллий клиник баеннома

Национальное клиническое руководство по обязательному лечению больных с синдромом зависимости от психоактивных веществ

Версия: Клиник баённомалар 2020-2023 (Ўзбекистон)

Психические и поведенческие расстройства, вызванные одновременным употреблением нескольких наркотических средств и использованием других психоактивных веществ. Синдром зависимости (F19.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением алкоголя. Синдром зависимости (F10.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением галлюциногенов. Синдром зависимости (F16.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением других стимуляторов (включая кофеин). Синдром зависимости (F15.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением каннабиоидов. Синдром зависимости (F12.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением кокаина. Синдром зависимости (F14.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением летучих растворителей. Синдром зависимости (F18.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением опиоидов. Синдром зависимости (F11.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением седативных или снотворных средств. Синдром зависимости (F13.2), Психические и поведенческие расстройства, вызванные употреблением табака. Синдром зависимости (F17.2)
Наркология

Умумий маълумот

Қисқача маълумот


Узбекистан Республикаси Согликни саклаш вазирлигининг 2022 йил “27” июндаги 176-сонли буйругига
1-илова

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ 2022

Психоактив моддаларга тобелик синдроми кузатилган беморларни мажбурий даволаш шароитида олиб бориш буйича миллий клиник баеннома

Клиник муаммо: Психоактив моддаларга тобелик

Хужжатнинг номи: Психоактив моддаларга тобелик синдроми кузатилган беморларни мажбурий даволаш шароитида олиб бориш буйича миллий клиник баённома

Тиббий ёрдам курсатиш босқичлари: Стационар

Тузилган санаси: 2022 й.

Хужжатни янгилаш режалаштирилаётган сана: 2025 й.

Баённоманинг мацсадли гурухи: шифокор-наркологлар, психиатрлар, анестезиолог-реаниматологлар, соғликни саклаш ташкилотчилари, тиббиёт олийгохларининг талабалари, клиник ординаторлари ва магистрантлари.

Психоактив моддаларга тобелик синдроми - соматик, когнитив ва хулк-атвор бузилишларининг бирлиги, яъни модда ёки моддалар гурухи одамнинг кадрият тизимида биринчи уринни эгаллайди.Тобелик синдроми асосий белгиси - ПАМ истеъмолига кучли (баъзида енгиб булмайдиган) эхтиёж хисобланади.

Кириш
Психоактив моддаларга тобелик давримизнинг глобал муаммоларидан биридир. Психоактив моддалар суиистеъмолининг таркалганлиги дунёнинг барча ривожланган мамлакатларида усиб бормокда, бу ахоли саломатлиги, иктисодиёти, конунчилиги ва давлат хавфсизлигига катта зарар етказмокда. Х,укукбузарликларни олдини олиш ва жамиятни психоактив моддалар истъмол килувчиларнинг хавфли хатти- харакатларидан химоя килиш учун куриладиган мухим чоралардан бири - бу наркологик беморларни мажбурий даволашдир. Ушбу чора-тадбирнинг зарурлиги Узбекистон Республикасининг 2020 йил 27 октябридаги "Наркологик касалликлар профилактикаси ва уларни даволаш туfрисида"ги К,онунида курсатиб утилган. Конунга биноан, мажбурий даволаниш суднинг карорига асосан ихтиёрий даволанишдан буйин товлаётган, жамоат тартибини ва узгалар хукукларини бузаётган, ахоли хавфсизлигига ва саломатлигига тахдид солаётган наркологик беморларга нисбатан кулланилиши мумкин. Мажбурий даволанишга мухтож беморлар, асосан, психоактив моддаларга тобеликнинг кечки боскичларида булган, яккол сезиларли даражадаги психопатологик узгаришларга ва ахлокий-одобий шахс деградациясига учраган, хамда тулик ижтимоий дезадаптацияга дучор булган беморларнинг оғир контингенти саналади. Шу муносабат билан, Конунда мажбурий даволанишнинг максимал муддати - 18 ой деб белгиланган. Мажбурий даволаниш муддатининг канча вакт давом этиш масаласи, ихтисослаштирилган наркологик муассасасининг тиббий маслахат комиссияси томонидан бемор кабул килинган кундан бошлаб 5 кун ичида хал килиниш лозим. Шу билан бирга, мажбурий даволанишнинг индивидуал муддатларини аниклаш кийин вазифадир. Ушбу клиник баённома даволаниш жараёни вактида беморнинг ахволидаги ижобий узгаришларни башорат килишга имкон берадиган мезонларни уз ичига олади, психоактив моддаларга тобеликнинг барча клиник шакллари учун ишлаб чикилган ва наркологик касалликларга чалинган беморларни даволашда ва реабилитация килишда комплексли, боскичма-боскичли ва дифференциал ёндашувга асосланган. Таклиф этилаётган тавсиялар "Узбекистон Республикасининг асосий дори воситалари руйхати"га киритилган ва далилларга асосланган тиббиёт нуктаи назаридан ижобий бахоланган дори-дармонларнинг жуда кенг руйхатини уз ичига олади. Клиник баённома психотерапия усулларини танлаш буйича тавсияларни хам уз ичига олади, шунингдек, психоактив моддаларга тобеликка чалинган беморларни тиббий- ижтимоий реабилитация килиш боскичларининг кетма-кетлигини, давомийлигини ва мазмунини акс эттиради. Умид киламизки, ушбу хужжат мажбурий даволаш шароитида психоактив моддаларга тобеликни ташхислаш ва даволаш усуллари буйича фойдали маълумот манбаи булиб хизмат килади.

Мажбурий даволаш хақида қисқача маълумот
Мажбурий даволаш - наркологик касалликларга чалинган шахсларга нисбатан суднинг карори асосида мажбурий даволаш муассасаларида курсатиладиган наркологик ёрдам тури.
Мажбурий даволаш таърифи Узбекистон Республикасининг "Наркологик касалликлар профилактикаси ва уларни даволаш туғрисида" Цонунининг 3 моддасида келтирилган. (644сонли 27.10.2020 й.)

Мажбурий даволашни куллаш учун асослар
Мажбурий даволаш наркологик касалликларга чалинган, атрофдагиларнинг хавфсизлиги ва соғлиғига тахдид солаётган ёхуд жамоат тартибини, бошка шахсларнинг хукукларини бузаётган, психоактив моддалар таъсиридан мастлик холатида маъмурий хукукбузарликлар содир этганлик учун бир йил ичида бор мартадан ортик маъмурий жавобгарликка тортилган хамда "Наркологик касалликлар профилактикаси ва уларни даволаш туғрисида"ги Конунга мувофик мажбурий даволашга юборилиши мумкинлиги туfрисида огохлантирилган шахсларга нисбатан суднинг карори асосида кулланилади.

Наркологик касалликка чалинган шахсни мажбурий даволашга мухтож деб топиш тартиби
Наркологик касалликка чалинган шахсни мажбурий даволашга мухтож деб топиш наркология диспансерлари таркибида тузиладиган наркологик экспертизаларни утказиш учун ихтисослаштирилган тиббий комиссиялар томонидан амалга оширилади. Наркологик касалликка чалинган шахсни мажбурий даволаш зарурлиги тугрисидаги тиббий хулоса клиник текширув жараёнида олинган маълумотларга, хамда ички ишлар органлари томонидан такдим этилган иш материалларидаги маълумотларга асосланади.

Мажбурий даволашнинг давомийлигини аниқлаш
Мажбурий даволашнинг давомийлиги наркологик касалликка чалинган шахс даволаш учун жойлаштирилган кундан эътиборан беш кунлик муддатда наркология муассасасининг тиббий комиссияси томонидан белгиланади. Наркологик касалликка чалинган шахсни мажбурий даволаш давомийлиги ун саккиз ойдан куп булиши мумкин эмас. Мажбурий даволаш шахс даволанаётган наркология муассасаси тиббий комиссиясининг карори асосида тугатилади.

ХКТ-10 буйича кодланиши

Жадвал 2

*Изох,: Тобелик синдромининг боскичи олтинчи белги билан аникданади:
F1x2x1 - бошланғич (биринчи) боскич
F1x2x2- урта (иккинчи) боскич
F1x2x3 - охирги (учинчи) боскич
F1x2x9 - тобелик синдромининг боскичи аникланмаган
**седатив ёки уйку чакирувчи воситаларга (F13), психостимуляторларга (F15), галлюциногенларга (F16), буғланувчи эритмаларга (F18), бир нечта психоактив моддаларга тобеликларда, агар улар "Узбекистон Республикасида назоратга олинган наркотик воситалар, психотроп моддалар ва прекурсорлар расмий руйхатига (I-II руйхатлар)" киритилган булса, асосий 4-чи, 5-чи ёки 6-чи белгидан кейин кирилча "Н" харфи, агар наркотиклар руйхатига киритилмаган булса кирилча "Т" харфи куйилади.

Таснифи


Таснифи
КХТ-10га мувофик (V класс, Узбекистон Республикасида фойдаланиш учун мослаштирилган), психоактив моддаларга тобеликнинг уч боскичи мавжуд:
F1x2x1 - Бошланғич (биринчи) тобелик боскичи.
F1x2x2 - Урта (иккинчи) тобелик боскичи.
F1x2x3 - Охирги (учинчи) тобелик боскичи.

ПАМларни суиистеъмол килиш шаклини аниклаш оркали ПАМга тобелик ташхисини куйиш керак:
F1x25 - Систематик (доимий) суиистеъмол килиши.
F1x26 - Даврий суиистеъмол килиши.

Ташхисда текширув вактидаги холатни акс эттирилиши керак:
F1x20 - Хозирда тийилиш (ремиссия).
F1x21 - Хозирги вактда алкогол истеъмол килиш имкон бермайдиган шароитларда тийилиш.
F1x22 - Хозирда куллаб-кувватловчи клиник кузатувда
F1x23 - Хозирги вактда тийилиш, аммо алкогол таъсирини тусадиган аверсив (жирканчлик чакирадиган) воситалар ёки дорилар билан даволаниш пайтида.
F1x24 - Хозирги вактда спиртли ичимликларни кабул килиш (фаол тобелик).

Ташхисни таърифлаш намуналари:
1. F10.212 - Алкоголга тобелик, II боскич, алкогол суиистеъмоли доимий шакли, хозирги пайтда алкогол истеъмолга имкон бермайдиган шароитларда тийилиш.
2. F11.252 - Опиоидларга тобелик синдроми, улар истеъмоли доимий шакли, тобеликнинг урта боскичи.

Этиологияси и патогенези


Этиология ва патогенези
ПАМга тобелик синдромини белгиловчи омиллар 1-жадвалда келтирилган.

Жадвал 1



Психоактив моддалар бош миянинг айрим структура ва тизимларига узига хос таъсир курсатиб тобелик синдромини юзага келтиради, хамда деярли барча ички аъзоларни захарланишига олиб келади. Ота-оналарда ПАМларга тобелик синдромининг мавжудлиги келгуси авлодда хам наркологик касалликларни ривожланиш хавфини оширади. Аёл кишини хомиладорлик даврида алкогол ёки наркотиклар истеъмол килиши унинг хомиласида алкогол синдромини ривожланишига ёки туғилажак фарзанди наркотикларга тобе булиб дунёга келишига олиб келади. ПАМларга тобелик синдроми патогенезида яхши урганилган биологик омиллардан бош миянинг лимбик тузилмаларидаги катехоламин (КА) ва дофамин (ДА) тизимлари, хамда эндоген-опиоид, ГАМК-ергик ва N-метил-й-аспартат (NMDA) тизимлари иштирок этади. Алкоголга, опиоидларга ва психостимуляторларга тобелик патогенезида КА, ДА, ГАМК-ергик ва опиоид тизимлари асосий урин эгаллайди. Ушбу ПАМларни узок вакт давомида истеъмол килиниши катехоламин тизими медиаторлари етишмовчилигига олиб келади, етишмовчиликни компенсациялаш максадида КАнинг куп микдорда синтез килиниши ва дофаминни норадреналинга айланишини назорат килувчи монооксидаза, хамда дофамин-р-гидроксилаза ферментлари фаоллигини сундириш механизми ишга тушади. Шу тарика КАнинг тезлашган, такрорланувчи ёпик доира жараёни юзага келади. ПАМлар истеъмоли тухтатилганда КАнинг деполардан куплаб ажралиб чикиши тухтайди, лекин унинг синтез килиниши тезлашганлигича колади. Бош мияда ДА купайиб кетади ва АС юзага келишига сабабчи булади. АС ривожланганда организмда ДА микдорининг купайиши ПАМларни кайси кимёвий гурухга мансуб булгани билан боғлик булмайди. Шунинг учун ПАМларга тобеликнинг барча шаклларида терапевтик таъсирнинг асосий нишони - бош миянинг мезолимбик дофамин тизими функциясини созлаш ва нормаллаштиришдир. Этанол ва седатив-ухлатувчи воситаларнинг марказий нерв тизими фаолиятига сустлаштирувчи таъсири аввалом бор гамма-аминомой кислота (ГАМК) ёрдамида юзага келади. Этанолни сурункали истеъмолида NMDA- рецепторларининг таъсири секин аста ортиб боради ва ГАМК рецепторлари фаолиятини эса компенсатор суниши руй беради. Бу эса уз навбатида алкоголга чидамлиликни ортишига олиб келади. Этанолни кучайган элиминацияси жавоб реакцияси тарикасида глутамат-нейротрансмиссияда бузилишларни юзага келтиради, ГАМК фаоллигини сундиради ва ААС шаклланишига олиб келади. Каннабиноидларга ТСда асосий роль каннабиноид рецепторларга берилган, уларнинг куп кисми базал ядроларда, гиппокампда ва бош мия пустлоғида жойлашган. Каннабиноид рецепторларнинг эндоген лигандалари - анандамид ва палмитоилэтаноламидлардир. Аммо каннабиноид тизимининг роли охиригача урганилмаган. Галлюциногенларга ТСнинг патогенези серотонинергик узатишни бузилиши билан боглик. Учувчан эритувчиларга ТСнинг патогенези аник, эмас.

Эпидемиологияси


Эпидемиология
Энг кенг таркалган ПАМ - бу алкоголдир. ЖССТ маълумотига кура Европа Иттифоки давлатлари ахрлисининг 10 фоизи алкоголизмга чалинган ва 51-76 млн. киши "алкогол билан боглик булган муаммога эга". Алкоголни суиистеъмол килиш 200 дан ортик касалликларни, жумладан жигар циррози, ёмонсифатли усимталарни ривожланиш хавфини оширади. Дунё дахар йили алкоголни суиистеъмол килиш сабабли 3,3 млн. киши вафот этади, бу ОИВ/ОИТСдан вафот этганлар сонидан хам купдир. БМТ НЖБ маълумотларига кура каннабис энг кенг таркалган наркотик булиб колмокда, 192 млн. киши йилига камида бир марта уни истеъмол килади. Дунёда каннабис истеъмолчилари сони ошишда давом этмокда. 10 йил ичида бу курсаткич 16% га ошди, бу дунё ахолиси сонининг ошишига тугри келади, дейишга асос бор. Купгина мамлакатлар синтетик каннабиноидлар суиистеъмоли купайиб кетаётганлиги хакида хабар бермокда. Истеъмол килиниш таркалганлиги буйича иккинчи уринда турган наркотиклар гурухи бу психостимуляторлардир, шу жумладан кокаин. Шимолий Америкада кокаин истеъмоли тобора ошиб бормокда, масалан, АК,Шда кокаин истеъмол килиш билан боглик улимлар сони 3 йил ичида икки бараварига ортиб 10 000 тадан ошиб кетди. Шаркий ва Жануби-Шаркий Осиё, хамда Шимолий Америка дунёдаги метамфетаминнинг ноконуний савдоси авж олган икки асосий минтака булиб колмокда. Ушбу наркотик АКШда героиндан кейин энг хавфли иккинчи наркотик булиб тахдид солмокда. Экспертларнинг фикрича Европада тахминан 3,6 млн. катталар (15-64 ёшдагилар) 2016 йилда кокаин истеъмол килган. Энг куп зарарни барибир опиоидлар келтирмокда, наркотиклар билан боглик улим холатларининг 76% уларга тегишли. 2016-2017 йиллар жами опий ишлаб чикариш 65% га ошиб, 10 500 тоннани ташкил этди, бу XXI аср бошидан бери энг юкори курсаткичдир. Ушбу даврда Афюнистонда опий ишлаб чикариш 87%га ошди ва кукнори етиштиришнинг сезиларли даражада купайиши ва унинг хосилдорлигининг ошиши хисобига 9000 тоннага етди. Европани ташвишга тушираётган асосий опиоид бу героиндир, гарчан метадон, бупренорфин ва фентанил опиоидларини нотиббий истеъмоли учраб турибди. Шимолий Америкада наркотиклар дозасини хаддан зиёд ошириб юбориш натижасида улим холатларининг мисли курилмаган сони героин ва бошка наркотикларни фентанил билан аралаштириб истеъмол килиниши билан боглик. Гарбий ва Шимолий Африкада, хамда Якин ва Урта Шаркда трамадолни нотиббий максадда истеъмол килиниши (халкаро назоратга тушмаган) тобора кенгайиб бормокда ва бу холат хавотирга сабаб булмокда. Бугунги кунда мусодара килинган трамадолнинг асосий кисми Шимолий Африка давлатларига тугри келади, 2016 йилда дунё буйича мусодара килинган трамадолни 87% у ерда аникланган. Расмий тиббий статистика маълумотларига кура, Узбекистан Республикасида алкоголга тобе булган беморлар сони ортиб бормокда, бу диспансер кузатувига олинган наркологик беморларнинг умумий сонини 85% дан купрогини ташкил килади. Каннабиноидларга тобе беморлар улуши ортиб опиоидларга тобе беморлар улуши камайиб бормокда, уларнинг орасида трамадол истеъмолчилари устунлик килади. ЯПМни (катинонлар), шунингдек стимулловчи таъсирга эга булган дорихона препаратларини суиистеъмоли кенг тарқалмоқда.
 

Клиник кўриниши

Аломатлари, кечиши


Клиник куриниш
ПАМларга тобеликнинг асосий клиник белгиси - бу маълум бир психоактив моддага патологик мойиллик булиб, у бемор ПАМларни истеъмол килмасдан хушёр юрган даврида (масалан, ичкиликлар орасидаги интервал даврида) идеатор, аффектив, вегетатив ва хулк-атвор бузилишларининг симптом мажмуаси билан намоён булади. Хамда патологик мойиллик айрим психоактив моддалардан (алкоголь, барбитуратлар) мастлик холатида ПАМ истеъмоли микдори назоратининг йукрлиши шаклида кузатилади. Бундан ташкари, ПАМга тобеликнинг асосий белгиларига абстиненция синдроми аломатлари, психоактив моддага нисбатан толерантликнинг узгариши, психоактив моддаларни суиистеъмол килишнинг маълум (даврий ёки доимий) шаклини вужудга келиши, шахснинг деградацияси киради. Мия ва ички аъзоларнинг сурункали интоксикацияси турли хил рухий (шу жумладан психозларга хам), неврологик ва соматик окибатларга олиб келади. Тобеликнинг барча аломатлари маълум бир кетма-кетликда пайдо булади ва кучаяди, бу эса касалликнинг боскичларини ажратишга имкон беради.

Бошлангич (биринчи) босқич купинча ПАМни истеъмол килишга ундайдиган холатларда патологик мойилликнинг пайдо булиши билан тавсифланади. Бирок, бундай холатларни беморлар фаол равишда излай бошлашади, бу эса ПАМ суиистеъмоли хаддан ташкари купайиши билан кечади. Психоактив моддаларнинг барча физиологик таъсирлари сакланади, лекин керакли эйфория учун ПАМнинг доимо юкори дозалари талаб килинади. Организмнинг химоя реакциялари пасаяди ёки бутунлай йуколади.

Урта (иккинчи) босқич ПАМ таъсири тухтаганидан кейин пайдо буладиган ва модданинг янги дозасини олганидан кейин йук булиб кетадиган ("хумор бости килиш") рухий, вегетатив ва соматоневрологик бузилишларнинг аломатлар мажмуаси шаклида абстиненция синдромининг шаклланиши билан тавсифланади. ПАМни кабул килиш оралиғида патологик мойиллик нафакат айрим холатларда, балки ташки омилларнинг иштирокисиз хам уз-узидан пайдо булади. Беморнинг ПАМга нисбатан максимал толерантлиги урнатилади, у бир неча йил давомида бир хил даражада сакланиб колади ("толерантликнинг яссилиги"). Мастлик холати хам узгаради. Алкоголга тобеликда эйфориянинг бошка психопатологик аломатлар (эксплозив, дисфорик, истерик, депрессив, оддий алкогол мастликнинг маниакал турлари) билан тез узгариши билан тавсифланади. Гиёхдандликда эса наркотикларнинг физиологик таъсирлари йукрлади, улар факат фаоллаштирувчи таъсирни курсатади. ПАМни суиистеъмол килишнинг доимий ёки даврий тури шаклланади. Алкоголга тобеликда шахс узгаришлари преморбид характер хусусиятларини кескинлаштириш шаклида кузатилади, гиёхванликда эса шахс деградацияси ривожланади.

Охирги (учинчи) босқич психоактив моддаларга енгиб булмайдиган патологик мойиллик, уларга толерантлигининг пасайиши, оғир АС билан тавсифланади. Алкоголга тобелик холатида мастликнинг энг оғир турлари, гиёхвандликда эса наркотиклар факат кувватловчи таъсирни курсатади. Ушбу боскичда нозик хис- туйfулар, хис ва к,изик,ишларнинг йуколиши, бузук интилишлар устунлиги, хотира ва акднинг заифлиги, танк,ид етишмаслиги ва харакатсизлиги билан турғун рухий нуксон шаклланади. Рухий бузилишлар турли хил соматик ва неврологик бузилишлар билан бирга келади: полиневропатия, кичикмияга оид бузилишлар, жигар, ошкрзон ости бези, овк,ат хазм к,илиш касалликлари ва бошкалар, бу умумий сусайиш ва заифлашиш манзарасини яратади.

Диагностика


Диагностикаси

Клиник ташхис қуйиш


Жадвал 3
ХКТ-10 буйича алкоголга тобелик диагностик белгилари






* Изоц: Абстиненция синдроми психоактив моддаларга тобеликнинг урта ва охирги боскичлари таркибида учрайди. Абстиненция холати тобелик синдромининг бир куриниши булиб, F1x.2 шифрига боглик ва ушбу ташхис хам тасдикланиши керак.
** Абстиненция синдроми 5-чи белги билан аникданиши керак:
F1x.30x - Мураккаблашмаган абстиненция синдроми
F1x.31x- Тутканоклар билан кечувчи абстиненция синдроми

Жадвал 4
ХКТ-10 буйича ПАМга тобелик босқичларининг диагностик белгилари




Шикоятлар, анамнез


Физикал текширув


Инструментал диагностикаси


Лаборатор диагностикаси


Бошқа диагностик усуллар


Даволаш


Психоактив моддаларга тобелик аниқланган беморларни даволаш

Мажбурий даволаш умумий саволлари
Мажбурий даволашнинг асосий максади - беморларда ПАМдан воз кечиш, рухий ва соматик функцияларнинг максимал имконият даражасига олиб келиниши, беморларни ижтимоий хаётга кайта мослаштириш ва жамиятга кайтариш билан бирга турғун ремиссия холатини шакллантириш.
Даволаш умумий негизлари:
- даволаш тадбирларининг катъий кетма-кетликда олиб борилиши, терапевтик таъсирнинг биологик даражада таъсир этилувчи усулларидан аста-секин психотерапевтик ва ижтимоий таъсирлар томонига утиш;
- даволашнинг комплекслиги, яъни барча даволаш боскичларида медикаментоз, психотерапевтик ва ижтимоий таъсирларнинг улушини тугри аниклаш;
- даволаш усулларини хар бир беморларнинг индивидуал муаммолари ва эхтиёжларига мослаштириш;
- даволаш-реабилитация жараёнининг узлуксизлиги ва давомлилиги, наркологик стационар ва амбулатория шароитларида даволашнинг кетма-кетлиги, амбулаторияда узок вакт давомида рецидивга карши чора - тадбирларни олиб бориш.

Даволаш жараёнида таъсир этилувчи нишонлар:
биологик даражада - уткир абстиненция синдроми, ПАМга патологик мойиллик, астеник ва аффектив синдромлар, хулк-атвор ва акл-хотира бузилишлари, соматик ва неврологик узгаришлар. Даволашнинг асосий тури - патогенетик таъсир этувчи, яъни тобеликнинг нейромедиатор механизмларига таъсир этувчи дори - дармонлар билан даволаш хисобланади (специфик даволаш, психофармакотерапия, инфузион ва симптоматик терапия);
психологик даражада - беморнинг уз касаллигига муносабати, унинг даволаш- реабилитацияга булган йуналишлари ва алкоголдан воз кечиши, шахснинг патологик ва норматив холатлари. Даволаш индивидуал ва гурухли психотерапиянинг турли усуллари ёрдамида утказилади;
ижтимоий даражада - беморнинг ижтимоий мухит билан узаро алокаси, унинг оилага ва мехнатга мослашиши. Ижтимоий таъсир этишда социотерапия, хамкор тобеликдаги оила аъзолари билан ишлаш, ижтимоий ёрдам курсатиш усулларидан фойдаланилади.

ПАМга тобеликни даволашнинг босқичлари:
Биринчи босқич - уткир холатларни интенсив даволаш хисобланиб, абстиненция синдромини бартараф этиш, ПАМга патологик мойилликни енгиш, рухий узгаришлар (астеник, аффектив, акл-хотира бузилишлари) ва соматик дисфункцияларни даволаш амалга оширилади. Марказий асаб тизими ва ички аъзолари функцияларининг максимал имконият мумкин булган даражасига олиб келиниши даволашнинг биринчи боскичи вазифаларининг хал этилганлигини курсатади.

Иккинчи босқич - тиклантирувчи ва рецидивга к,арши даволаш. Бу боскичда ПАМга патологик мойилликни ва сурункали захарланиш окибатидаги соматоневрологик асоратларни бартараф этиш давом эттирилади. Шулар билан бир каторда, ПАМ истеъмолидан воз кечиш, шахс хусусиятларини ва уларнинг муносабатларини туғрилашга йуналтирилган психотерапевтик ва реабилитацион чора-тадбирлар утказишга жиддий ахамият берилади. Шахс норматив хусусиятларининг тикланиши, шахс усиши, ПАМдан батамом к,утилишга муносабатнинг пайдо булиши иккинчи боскич вазифаларининг ечилганлигидан далолат беради.

Учинчи босқич - мустахкамлаштирувчи даволаш. Унинг макдади - беморларда салбий ташки мухит таъсирига баркарорликни шакллантиришдан иборатдир. Бу боскич вазифаларига ПАМга патологик мойилликнинг кучайиб кетишига йул куймаслик, рецидив олди холатларини аниклаш ва бартараф этиш киритилади. Куп холатларда дори-дармонлар билан даволашни давом эттиришни талаб этади. Лекин даволаш дастурида психотерапевтик (оилавий, шахсга йуналган психотерапия) ва социотерапия усуллари асосий урин эгаллайди. Беморнинг ижтимоий мослашиши (адаптацияси) ремиссия холатининг турғунлигида энг мухим роль уйнайди. Шунинг учун учинчи боскичнинг асосий максадига эришганликнинг белгилари - оилавий ва атроф-мухит билан муносабатларнинг тикланганлиги, ишга жойлашганлик ва молиявий таъминлаш курсаткичлари хисобланади.

Мажбурий даволаш шароитида ПАМларга тобелик терапиясининг фаол усулларини куллаш шартдир. Ундан ташкари ахборот-маълумот дастурларидан, индивидуал ва гурухли психотерапия усулларидан кенг фойдаланиш зарур. Узбекистан Республикаси Соғликни саклаш вазирлигининг 2015 йил 3 июлидаги №272-сонли буйруғига мувофик, барча мажбурий даволаш муассасаларда наркологик беморларни тиббий-ижтимоий реабилитация килиш дастурлари жорий этилиши лозим. Беморлар ушбу дастурларга ихтиёрий, ахборот берилиб олинган розилик асосида жалб килинади. Психоактив моддаларга булган патологик майилни ортига кайтишига ва мажбурий даволанишдан кейин уларни ПАМ истеъмол килишдан воз кечишга булган хаёт тарзини шаклланишига алохида эътибор каратиш лозим.

Мажбурий даволанишга курсатмалар ва қарши курсатмалар.

Мажбурий даволанишга йуллаш учун курсатмалар:
• ПАМларга тобеликнинг урта ва охирги боскичлари;
• яккол сезиларли даражадаги шахс узгаришлари;
• жамоат тартибини, узгалар хукукларини бузиш ёки ахоли хавфсизлиги ва соглигига тахдид солувчи бошка хатти-харакатлар;
• ПАМлардан мастлик холатида содир этилган маъмурий х,уқуқбузарликлар учун бир йилда бир мартадан ортик маъмурий жавобгарликка тортилганлик;
• ихтиёрий даволанишдан катъий бош тортиш;

Наркологик беморларни мажбурий даволаш учун мулжалланган ихтисослаштирилган булимларда ёки касалхоналарда мажбурий даволанишга қарши курсатмалар*:
• Шизофрения: узлуксиз ва хуружсимон-прогредиент, яккол ифодаланган шахс нуксони билан кечувчи барча ёмонсифатли шакллари.
• Тез-тез такрорланиб турувчи тутканоклар, аклий заифлик, эпилептик психозлар даражасидаги чукур шахс бузилишлари билан кечувчи эпилепсия.
• Ута ифодаланган симптоматика ёки аклий заифлик билан кечувчи инволюцион психозлар.
• Ута ифодаланган дебиллик ёки имбециллик даражасидаги аклий колоклик.
• Биполяр психозхуружлари.
• Психоз, деменция даражасидаги, чукур харакат ва координатор бузилишлар билан кечувчи бош мия ва орка миянинг органик жарохатлари (кон томир, инфекция, травма ва бошка сабаблар).
• Ёмонсифатли кечувчи, харакатсизлик ва озиб кетиш ривожланган Паркинсон касаллиги (титрокли паралич).
• Умуртка, ковурга ва йирик бугимлар харакатларини чекловчи Бехтерев касаллиги (анкилозлантирувчи спондилоартрит).
• Рак ва бошка ёмонсифатли усимталар.
• К,он айланиши етишмовчилигининг II-III даражасидаги сурункали перикардит (жигарда, упкаларда коннинг яхши айланмаслиги, шишлар).
• Кон айланиши етишмовчилигининг II-III даражаси билан кечувчи, хирургик даволаш имкони булмаган юрак клапанлари пороки.
• Кон айланиши етишмовчилигининг II-III даражаси билан кечувчи миокардитли ва атеросклерозли кардиосклероз.
• Тинч холатдаги стенокардия билан кечувчи сурункали коронар етишмовчилиги.
• Гипертония касаллиги II-III даражаси, хамда тез-тез такрорланиб турувчи криз холатлари билан кечувчи гипертония касаллиги.
• Облитерловчи эндоартериит ва ортига кайтмайдиган трофик бузилишлар (некроз), оёк-куллар функцияси бузилиши билан кечувчи икки томонлама тромбангиит.
• II-III даражадаги упка етишмовчилиги билан кечувчи упка касалликлари.
• II-III даражадаги юрак-томир етишмовчилиги билан кечувчи пневмокониозлар.
• Портал кон айланишининг яккол бузилиши билан кечувчи сурункали актив гепатит ва жигар циррози.
• Кон касалликлари: агранулоцитоз, лейкозлар, анемиялар, гемофилия ва бошкалар
• Буйраклар функциясининг кескин бузилишлари, тypғyн азотемия, анемия, куз тубининг узгариши, гипертония билан кечувчи сурункали нефрит (сурункали диффуз гломерулонефрит, иккиламчи бурушиб колган буйрак).
• Декомпенсация даражасидаги эндокрин касалликлар.
• Ички аъзоларнинг амилоидози билан асоратланган умуртканинг, йирик суяк ва буғимларнинг прогрессивланувчи деструктив туберкулёзи, буйракларнинг икки томонлама каверноз туберкулёзи.
• II-III даражадаги упка-юрак етишмовчилиги ва ичка аъзоларнинг амилоидози билан кечувчи прогрессивланувчи икки томонлама поликавернозли упка туберкулёзи.
• Куз касалликлари: глаукома, куриш нервини прогрессивланувчи атрофияси, юк,ори даражадаги миопия, коррекция к,илиб булмайдиган даражадаги битта кузнинг курмаслиги, иккинчи кузнинг эса куриш к,обилиятини кескин тушиб кетиши.
• Хрмиладорлик, кукрак билан эмизиш.
• К,айси касаллик булишидан катъий назар I-II гурух ногиронликлар.

Вақтинча қарши курсатмалар:
• Хар хил генезли уткир психозлар (шу жумладан наркотик воситалар ёки алкогол истеъмол килиниши сабабли юзага келган булса хам).
• Шошилинч махсус стационар тиббий ёрдам курсатишни талаб килинадиган барча йулдош касалликлар.

Мажбурий даволаш муддатини аниқлаш
Мажбурий даволанишнинг индивидуал муддатларини аникдашда бемор наркологик муассасадан чикдрилгандан сунг унинг ахволи ва хулк,-атворига жуда куп хилма-хил биологик, психологик ва ижтимоий омиллар таъсир этишини хисобга олиш керак. Карама-к,арши холларда эса амалга оширилган мажбурий даволаниш муддати касаллик белгиларининг оркдга кдйталаниш тезлигига мувофик булмайди ва терапевтик ремиссия турғунлигига шароитлар туғилмайди. Мажбурий даволаш муддатини аникдашда терапевтик тадбирлар самарасини таърифлайдиган клиник, психологик ва ижтимоий курсаткичлар, хамда терапевтик анамнезни (олдинги даволаш такрорлийлиги ва унинг натижалари) хисобга олинади. Наркологик касалликларнинг клиник белгилари оркага кдйталанишини хисобга олган холда 6 ойдан кам булган мажбурий даволашни амалга ошириш макдадга мувофик эмас, чунки бу холларда касаллик рецидивларининг хавф-хатарлари жуда юкори булади. Хар бир беморни мажбурий даволаш муддати асосий тиббий тадбирлар максадлари - турғун ремиссия шаклланиши, норматив шахс хусусиятлари тикланиши, ижтимоий реадаптация, ресоциализация ва реинтеграция кузатилиши етиш учун етарли булиши керак.

Алкоголга тобеликка чалинган беморларнинг мажбурий даволаш муддатини аниқлаш.

6-ойлик мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмасида тавсия этилиши мумкин:
• алкоголга тобеликнинг урта боскичи;
• синтон ёки тормозланиш (астеник, психастеник, шизоид) преморбид шахс хусусиятлари;
• акл-хотира пасайиши ва одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари йуклиги;
• алкоголга патологик мойиллик таркибида идеатор ва аффектив компонентлар устунлиги, "мотивлар кураши" белгиси борлиги;
• касаллик давомида спонтан ёки терапевтик ремиссиялар кузатилиши;
• мажбурий даволаш биринчи марта утказилиши;
• оилавий ва кдриндошлик муносабатлари сакланиши;
• ижобий ижтимоий интилишлар сакланиши;
• уз хдётий вазияти таъсирига эмоционал жавоб борлиги.

6 ойдан 1 йилгача мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмаси мавжудлигида тавсия этилиши мумкин:
• алкоголга тобеликнинг урта боскичи;
• кузғалувчан (эксплозив, эпилептоид, истерик) преморбид шахс хусусиятлари борлиги;
• одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари йуклиги;
• алкоголга патологик мойиллик таркибида "мотивлар кураши" белгиси борлиги;
• касаллик давомида спонтан ёки терапевтик ремиссиялар кузатилиши;
• мажбурий даволаш биринчи марта утказилиши;
• оилавий ва кариндошлик муносабатлари кисман сакланиши;
• уз хаётий вазияти таъсирига эмоционал жавоб борлиги.

1 йилдан ортиқ 1,5 йилгача мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмасида тавсия этилиши мумкин:
• одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари борлиги;
• алкоголизм кечки (II-III и III) боскичлари ва юкори жадаллиги;
• енгиб булмайдиган ёки спонтан "мотивлар курашисиз" алкоголга патологик мойиллик турлари устунлиги;
• касаллик давомида терапевтик ремиссиялар йуклиги;
• мажбурий даволаш такрорий утказилиши;
• ижобий ижтимоий интилишлар учиши;
• ижтимоий дезадаптациянинг яккол белгилари борлиги;
• мажбурий даволанишга салбий эмоционал муносабат борлиги.

Гиёхвандликка чалинган беморларнинг мажбурий даволаш муддатини аниқлаш.

6-ойлик мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмасида тавсия этилиши мумкин:
• реабилитацион потенциалнинг урта даражаси;
• акл-хотира пасайиши ва одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари йуклиги;
• алкоголга патологик мойиллик таркибида идеатор ва аффектив компонентлар устунлиги, "мотивлар кураши" белгиси борлиги;
• касаллик давомида терапевтик ремиссиялар кузатилиши;
• мажбурий даволаш биринчи марта утказилиши;
• оилавий ва кариндошлик муносабатлари сакланиши;
• ижобий ижтимоий интилишлар сакланиши;
• уз хаётий вазияти таъсирига эмоционал жавоб борлиги.

6 ойдан 1 йилгача мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмасида тавсия этилиши мумкин:
• реабилитацион потенциалнинг урта даражаси;
• акл-хотира пасайиши ва одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари йуклиги;
• "мотивлар курашисиз" наркотикга патологик мойиллик турлари устунлиги;
• касаллик давомида терапевтик ремиссиялар кузатилиши;
• мажбурий даволаш биринчи марта утказилиши;
• оилавий ва кариндошлик муносабатлари кисман сакланиши;
• уз хаётий вазияти таъсирига эмоционал жавоб борлиги.

1йилдан ортиқ 1,5 йилгача мажбурий даволаш муддати куйидаги белгилар бирикмасида тавсия этилиши мумкин:
• реабилитацион потенциалнинг паст даражаси;
• одоб-ахлок деградацияси яккол белгилари борлиги;
• енгиб булмайдиган ёки спонтан "мотивлар курашисиз" наркотикларга патологик мойилликнинг турлари устунлиги;
• касаллик давомида терапевтик ремиссиялар йуклиги;
• мажбурий даволаш такрорий утказилиши;
• ижобий ижтимоий интилишлар учиши;
• ижтимоий дезадаптациянинг яккол белгилари борлиги;
• мажбурий даволанишга салбий эмоционал муносабат борлиги.

*Изох: Мажбурий даволаш муддатини аниклаш УзР ССВ томонидан тасдикланган 2015 йил 5 ноябрдаги335-сонли методик тавсиянома асосида келтирилади.

1.1. Узбекистан Республикаси "Умумий асосий дори воситалари руйхати"га киритилган дорилар гурухлари







ПАМга тобелик ани0ланган беморларни медикаментоз усуллар билан даволаш
Айрим ПАМ (алкоголь, опиоидлар)га тобелик синдромини даволанишнинг специфик усулларига опиоид рецепторлар блокадасини чакирувчи дори-дармонлар (налтрексон) ва алкоголга сенсибилизация чакирувчи воситалар (дисульфирам, цианамид, метронидазол) киради. Улар АС белгилари умуман утганидан кейин, даволашнинг тикланувчи ва рецидивга карши боскичида ишлатилади.
Антидепрессантлардан фойдаланишга курсатмалар - касалликнинг турли боскичларида пайдо буладиган ПАМга патологик мойиллик таркибидаги депрессив бузилишлар, х,амда бошка сабабдан келиб-чикадиган депрессиялар хисобланади.
Психозларга карши воситалар факат психомотор кузғалишнинг барча турларида, психопатсимон бузилишларда, тажавузкор хулк-атвор ёки суикасд харакатларга интилиш кузатилганида, ПАМга енгиб булмайдиган патологик мойиллик ва унинг таркибида ута кимматли компонентлар борлигида кулланилади.
Анксиолитиклар (бензодиазепинлар) алкогол абстиненция синдромини даволанишнинг "олтинли стандарти" хисобланади. Улар яккол невротик, хавотирли, диссомник, вегетатив (гипергидроз, тахикардия, тремор ва б.), соматоформ бузилишлар, томир тортишишини бартараф этишга имкон беради. Оғир даражадаги абстиненция синдромида улар тутк,анок,лар ва делирий холатининг олдини олади.
Антиконвульсантлар (карбамазепин) нафакат тутканокларга к,арши, балки ПАМга патологик мойилликнинг зурайишига олиб келувчи кайфият узгарувчанлигини бартараф этувчи нормотимик дорилар сифатида кулланилади.
Ноотроплар (нейрометаболик стимуляторлар) АСни бартараф этишда дезинтоксикацион терапияга кушимча, х,амда абстиненциядан кейин холатдаги астеник, астенодепрессив бузилишлар борлигида, ПАМдан узини тийиш давридаги церебрастения, диккат, хотира ва ак,л бузилишларида ишлатилади.

Алкоголга тобелик синдромини дори-дармонлар билан даволаш


















Қушимча маълумот

Кекса ёшдагилар
Медикаментоз терапияни буюришда кекса ёшдаги беморларнинг психофизиологик хусусиятлари инобатга олинади.


Опиоидларга тобелик синдромини медикаментоз терапияси




4.5.4. Каннабиноидларга тобелик синдромини медикаментоз терапияси.
Хозирги вактда х,ар кандай даволаш турини куллаш учун далиллар базаси мавжуд эмас, махсус терапевтик воситалар хам йук,. Асосан симптоматик даво кулланилади.



4.5.5. Седатив ва уйқу чақирувчи воситаларга тобелик синдромини медикаментоз терапияси.


4.5.6. Кокаин ва бошқа стимуляторларга тобелик синдромини медикаментоз терапияси.
Психостимуляторларга тобеликни даволашнинг махсус воситалари йук,. Хозирги вактда хар кандай даволаш турини куллаш учун далиллар базаси мавжуд эмас, махсус терапевтик воситалар хам йук. Асосан симптоматик даво кулланилади.



4.5.7. Бугланувчи эритмаларга тобелик синдромини медикаментоз терапияси.
Буғланувчи эритмаларга тобеликни даволашнинг махсус воситалари йук. Алкоголга тобелик синдромини даволашга ухшаш даволаш усуллари кулланилади. Асосан симптоматик даво кулланилади.

4.5.8. Бир нечта ПАМларни суиистеъмоли натижасида келиб чиққан тобеликни медикаментоз терапияси.

4.6. ПАМга тобелик синдроми психотерапияси
Психотерапия - бу психологик ва социал даражада ёрдам курсатувчи даволаш тизими булиб, бунда психологик усуллар ёрдамида бемордаги тобелик муаммоларига, уз шахсига, х,атти-х,аракатларига ва атроф мухитга булган муносабатларини узгартириш максад килиб олинади. Психологик усулларга бемор ёки беморлар гурухи билан махсус ташкил этилган психотерапевтик машғулотларда кулланиладиган вербал ва новербал алока воситалари киради. Психотерапия жараёнида беморнинг интеллектуал фаолиятига, эмоционал холатига ва хулк- атворига таъсир этувчи психологик воситалардан фойдаланилади. Алкоголга тобеликнинг психотерапияси даволаш-реабилитациял жараёнининг барча боскичларида терапевтик таъсирнинг ажралмас кисмидир. Бирок, хар бир боскичда у турли хил вазифаларни бажаради ва уларнинг хар бири аник психотерапия усуллари ёрдамида амалга оширилади.

Психотерапиянинг вазифалари: даволаш ва реабилитация жараёнида фаол иштирок этишга ундаш, бузилган рухий функцияларни туғрилаш, узини-узи бошкариш ва узини-узи назорат килиш кобилиятларини ривожлантириш, стрессларни енгиш ва рецидивларни олдини олиш, хушёр хаёт тарзини шакллантириш, тобелик хатти- харакатларини куллаб-кувватловчи ташки (шу жумладан оилавий) омилларни узгартириш.

Психотерапиянинг ягона бир усули ёрдамида унинг барча даволаш максадларига эришиб булмайди. Шу сабабли, турли хил психотерапия йуналишлари доирасида ишлаб чикилган усуллардан фойдаланилади. Уларнинг танлови психологик ва ижтимоий даражадаги терапевтик максадлари билан белгиланади. Психотерапия усулларининг асосий омиллари:
• терапевт ва бемор уртасидаги узаро хдмкорлик (терапевтик альянс);
• бемор уз муаммоларини психотерапевт билан мухокама килиши туфайли ички таранглигини юмшатиш;
• психотерапевтдан олинган маълумотлар хисобига беморнинг янги билимларни узлаштириши;
• терапевтни маъкуллаши ёки рад этиши ва эмоционал тажрибалар орттириши туфайли бемор хулк-атворини узгартириш;
• психотерапевтни шахсий намунаси асосида ижтимоий куникмаларни эгаллаш;
• ошкор ёки яширин таъсир этиш ва инонтириш;
• психотерапевтнинг эмоционал куллаб-кувватлаши ёрдамида бемор уз хулк-атворининиг мослашувчан усулларини узлаштириши.



4.6.1. ПАМга тобелик синдромини даволашда фойдаланиш учун тавсия этилган ва самарадорлиги исботланган психотерапия усуллари












Гиёх,вандлик ва зах,арвандликга тобелик буйича ихтисослаштирилган тиббий ёрдам курсатиш стандарти



Диагностик ва даволаш тиббий тадбирлар






Тиббий реабилитация


РЕАБИЛИТАЦИЯ

Реабилитация концепцияси марказида куплаб тиббий, психологик ва ижтимоий муаммолари мавжуд булган бемор туради. Наркологиядаги реабилитация деб, наркологик беморларнинг жисмоний, рухий ва маънавий саломатлигини, уларнинг шахсий ва ижтимоий холатини тиклашга каратилган тиббий-ижтимоий тизим тушунилади. Ушбу максадга эришиш учун беморни жамиятга кайтаришга каратилган тиббий, психологик, тарбиявий, ижтимоий, мехнат чоралари мажмуаси кулланилади, бунда психоактив моддаларни нотиббий истеъмолидан воз кечиш шарти билан.

Реабилитация вазифалари:
- Беморда психоактив моддаларни нотиббий истеъмолидан воз кечишга, даволаш- реабилитация жараёнига фаол катнашишга онгли ва турғун мотивация (муносабат) шакллантириш.
- Психоактив моддаларга патологик мойилликни дезактуаллаштиришга, психоактив моддалар истеъмолидан тийилиб юришни "бузилишини" ва касалликнинг рецидивларини олдини олишга каратилган даволаш ва психолого-психотерапевтик тадбирлар комплексини амалга ошириш.
- Касаллик пайтида ривожланган ёки кучайган хулк-атвор, аффектив, интеллектуал- мнестик бузилишларни камайтириш.
- Беморнинг соматик статусини санацияси, соғлом турмуш тарзини шакллантириш асосида унинг саломатлигини мустахкамлаш.
- Беморнинг шахс структурасини коррекциялаш ва узини узи фаол бошкариш, конструктив мулокот килиш куникмаларини мустахкамлаш оркали ижобий шахс ривожланишни таъминлаш; узига адекват даражада бахо бериш ва кадриятларнинг меъёрий иерархиясини шакллантириш.
- Беморнинг ижтимоий фаолият даражасини ошириш, ижобий оилавий, атроф-мухит алокалари тизимини шакллантириш (тиклаш).
- Тизимли равишда бандлигини таъминлаш, таълим ва касбий тайёргарлик куникмаларини мустахкамлаш асосида беморни хак,ик,атдан моддий узини узи таъминлашига эришиш.
Реабилитация бемор билан, беморнинг оиласи ва реабилитация гурухи аъзолари билан ишлаш жараёнини уз ичига олади.

Реабилитацион потенциал тушунчаси
Шахсни тиклаш учун индивидуал имкониятлари ва беморларнинг кдйта ижтимоийлашуви крбилияти реабилитацион потенциал тушунчаси билан белгиланади. Реабилитацион потенциал - жисмоний, рухий ва маънавий (ахлок,ий) соғлик,нинг индивидуал хусусиятлари, бунинг натижасида бемор касалликнинг патологик куринишини катта даражада енгиб, ижтимоий фойдали фаолиятга кдйтади. Реабилитацион потенциалнинг юкори, урта ва паст даражалари фаркланади. Реабилитацион потенциал даражаси туртта узига хос «блоклар» ни тахлил килиш асосида наркологик касалликни аникдаш жараёнида куйидагиларни акс эттиради: шахснинг преморбид хусусиятлари; касалликнинг клиник хусусиятлари; беморнинг ижтимоий статуси ва касалликнинг ижтимоий асоратлари; касаллик натижасида шахс узгаришлари (4-илова).



Реабилитация боскичлари
Бутун даволаш-реабилитация жараёни реабилитация олди, бевосита реабилитация ва реабилитациядан кейинги даврларга булинади.
Реабилитация олди даврида асосан психоактив моддалардан сурункали (ёки уткир) захарланишларнинг асоратларини (абстиненция ва абстиненциядан кейинги давр рухий бузилишлари) бартараф этиш чоралари, тиббий аралашув амалга оширилади. Касаллик клиник белгиларининг оғирлик даражасидан келиб чик,иб ушбу давр амбулатор ёки стационар шароитида амалга оширилади. Ушбу даврнинг давомийлиги 1-2 хафтадан 2 ойгача. Медикаментоз даводан ташкдри, беморларни узок вакт давомида даволанишга ва реабилитация дастурларида даволанишни давом эттиришга мотивациялаш зарур.

Бевосита реабилитация даври уз навбатида 3та кетма-кет боскичга булинади: адаптацион (шифохона шароитига мослашиш), интеграцион (беморнинг реабилитация дастурига тулик киришиши) ва стабилизацион (рухий, жисмоний ва ижтимоий фаолиятлари буйича эришилган натижаларни мустахкамлаш) боскичлари.

Реабилитациядан кейинги давр соматик касалликларни даволашда, агар керак булса, рецидивга карши куллаб-кувватловчи комплекс чора-тадбирларни амалга оширишга каратилган.

Даволаш-реабилитация ишларининг асосий йуналишлари:
-Терапевтик мухитни тизимли ташкил этиш.
- Даволаш-согломлаштириш тизими.
- Психологик ва психотерапевтик тизим.
- Ижтимоий ёрдам тизими.



*Изох: Мажбурий даволанаётган шахсларга нисбатан мехнат терапиясини куллаш тартиби Узбекистан Республикаси "Наркологик касалликлар профилактикаси ва уларни даволаш тугрисида"ги Конунининг 32-моддасида тасдикланган.

Профилактикаси


Профилактикаси

Мажбурий даволаш тугатилишига асослар
Мажбурий даволаш наркологик муассасасининг врачлар-консультатив хайъати карори асосида тугатилади. Мажбурий даволаш тугатилишига куйидагилар асос булади:
• узок, вак,т давомида психоактив моддаларга патологик мойилликнинг зурайишининг йуклиги;
• улар истеъмолидан узини тийишга йул-йурикларнинг шаклланиши;
• аффектив ва хулк-атвор бузилишларнинг енгиллашиши;
• когнитив жараёнларнинг яхшилашиши;
• ижобий ижтимоий интилишлар борлиги.

Шундан кейин беморлар яшаш жойидаги наркология муассасаси касаллик рецидивларини олдини олиш максадида уларда динамик кузатув ва кувватловчи даволаш усулларини амалга оширади, хамда ички ишлар идораси томонидан беморнинг жамиятга карши хатти-харакатларининг олдини олиш максадида уларни профилактик хисобга оладилар. Улар биргаликда бемор мажбурий даволанишдан кейин ижтимоий шароитга мослашиш (адаптация) чора-тадбирлари утказадилар.

Наркологик касалликлар рецидивларига қарши чора-тадбирлар (учламчи профилактика).
Мажбурий даволаниб чик,к,ан шахслар билан наркологик касалликлар кайталанишини олдини олишга каратилган даволаш-профилактика ишлари (учламчи профилактика) олиб борилади. Узбекистон Республикаси "Наркологик касалликлар профилактикаси ва уларни даволаш туғрисида"ги К,онунига мувофик мажбурий даволаниб чик,к,ан шахслар яшаш жойдаги наркология муассасаларида касаллик кайталанишига карши терапиядан утиши шарт. Шахслар ушбу терапиядан бош тортган такдирда ички ишлар органлари томонидан мажбурий равишда олиб келинади.



Руйхат ва кузатув гурухлари
ПАМга карам булган беморларни руйхатга олиш ва назорат килиш тартиби Узбекистон Республикаси Соғликни саклаш вазирлигининг 2015 йил 3 июлдаги 272- сонли буйруғида ("Узбекистон Республикаси ахолисига наркологик ёрдамни такомиллаштириш туғрисида") тасдикланган.
1 йил давомида бир беморга туғри келадиган текширувлар сони динамик кузатув гурухига боғлик. 3 та динамик кузатув гурухлари фаркланади:

I гурухга кирадилар:
- жорий йил ичида мажбурий даволанишдан утган беморлар;
- ремиссияси 1 йилдан кам булган беморлар.
Бундай беморларни амбулатория шароитида текшириш ойига камида 1 марта булиши керак.

II гурухга ремиссияси 1 йилдан 2 йилгача булган беморлар утказилади. Текширувлар хар 2 ойда бир марта утказилади.

III гурухга ремиссияси 2 йилдан ошган беморлар утказилади. Ушбу беморларни камида 3 ойда 1 марта текширилади. Турғун ремиссия холати юзага келганда алкоголга карам булган беморлар 3 йил давомида кузатилади.
Диспансер кузатуви куйидаги сабабларга кура тугатилади:
- турғун ремиссия (соfайиш);
- наркологик диспансер хизмат курсатиш худуддан ташкарига доимий яшаш учун кучиб кетиш;
- 1 йилдан ортик муддатга озодликдан махрум килиш билан судланганлик;
- вафот этганлик;
- ташхиснинг узгариши.

Маълумот

Фойдаланилган адабиётлар

  1. Клинические протоколы, руководства, рекомендации Министерства здравоохранения Республики Узбекистан 2020
    1. 1. Thiamine deficiency, oxidative metabolic pathways and ethanol-induced neurotoxicity: how poor nutrition contributes to the alcoholic syndrome, as Marchiafava-Bignami disease. European Journal of Clinical Nutrition advance online publication, 22 February 2017; doi:10.1038/ejcn.2016.267. 2. Karila L., Zarmdini R., Lejoyeux M. Delirium tremens//Rev Prat. - 2014. - № 10. - Р.1349-52. 3. Stagno D., Gibson C., Breitbart W. The delirium subtypes: a review of prevalence, phenomenology, pathophysiology, and treatment response. Palliat Support Care. 2004 Jun; 2(2):171-9. 4. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th ed.; DSM-5; American Psychiatric Association, 2013.- С. 598. 5. Sanford A.M., Flaherty J.H. Do nutrients play a role in delirium? CurrOpin Clin NutrMetab Care. 2014 Jan;17(1):45- 50. doi: 10.1097/MCO.0000000000000022. 6. Galvin R., Brathen G., Ivashynka A., Hillbom M. et al. EFNS Guidelines for diagnosis, therapy and prevention of Wernicke encephalopathy. Eur. J. Neurol. 2010; 17: 1408-1418. 7. Thomson A.D., Guerrini I, Marshall E.J. The evolution and treatment of Korsakoff's syndrome: out of sight, out of mind? //Neuropsychol Rev. 2012 Jun; 22(2):81-92. doi: 10.1007/s11065-012-9196-z. 8. Tekwani Parmanand H. Marchiafava-Bignami disease in chronic alcoholic patient //Radiol Case Rep. 2016 Sep; 11(3): 234-237. doi: 10.1016/j.radcr.2016.05.015. 9. Wenz H., Eisele P., Artemis D., Forster A., Brockmann M.A. Acute Marchiafava-Bignami Disease with Extensive Diffusion Restriction and Early Recovery: Case Report and Review of the Literature J Neuroimaging. 2014 Jul- Aug;24(4):421-4. doi: 10.1111/j.1552- 6569.2012.00755. 10. Hillbom M., Saloheimo P., Fujioka S., Wszolek Z.K, Juvela S., Leone M.A. Diagnosis and management of Marchiafava- Bignami disease: a review of CT/MRI confirmed cases J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry. 2014 Feb; 85(2): 168-173. doi: 10.1136/jnnp-2013-305979. 11. Ghio L., Cervetti A., Respino M., BelvederiMurri M., Amore M. Management and treatment of gamma butyrolactone withdrawal syndrome: a case report and review. J Psychiatr. Pract. 2014; Jul;20(4):294-300. doi: 10.1097/01.pra.0000452567.84825.07. 12. Sivilotti M.L., Burns M.J., Aaron C.K., Greenberg M.J. Pentobarbital for severe gamma- butyrolactone withdrawal.Annals of Emergency Medicine, 2001, 38: 660-665. 13. Kamal R.M., van Noorden M.S., Wannet W., Beurmanjer H., Dijkstra B.A., Schellekens A. Pharmacological Treatment in y-Hydroxybutyrate (GHB) and y-Butyrolactone (GBL) Dependence: Detoxification and Relapse Prevention. CNS Drugs. 2017; Jan;31(1):51-64. doi: 10.1007/s40263-016-0402-z. 14. Tietz C., Strang C.M. The addicted patient in anaesthesia - benzodiazepine dependence. AnasthesioNntensivmedNotfallmedSchmerzther. 2015; № 50(6):426-33; quiz 434. doi: 10.1055/s-0041-102700. 15. Das S., Sah D., Nandi S., Das P. Opioid Withdrawal Presenting as Delirium and Role of Buprenorphine: A Case Series.Indian J. Psychol. Med. 2017; Sep-Oct;39(5):665-667. doi: 10.4103/0253-7176.217027. 16. Horacek R., Krnacova B., Prasko J., Latalova K. Delirium as a complication of the surgical intensive care// Neuropsychiatr Dis Treat. 2016 Sep 22;12:2425-2434. 17. Rodrigo C., Seneviratne D., Sriram G., Jayasinghe S. Acute coronary ischemia during alcohol withdrawal: a case report //J Med Case Reports. 2011; 5: 369. doi: 10.1186/1752-1947-5- 369. 18. Cuculi F., Kobza R., Ehmann T., Erne P. ECG changes amongst patients with alcohol withdrawal seizures and delirium tremens.// Swiss Med Wkly. 2006 Apr 1;136(13-14):223- 7. 19. Sand T., Brathen G., Michler R., et al. Clinical utility of EEG in alcohol-related seizures.// Acta Neurol Scand. - 2002. 105:18-24. 20. Brathen G., Ben-Menachem E., Brodtkorb E., et al. EFNS guideline on the diagnosis and management of alcohol- related seizures:report of an EFNS task force.// Eur J Neurol. 2005;12(8):575-81. 21. Sullivan E.V., Pfefferbaum A. Neuroimaging of the Wernicke-Korsakoff syndrome.// Alcohol Alcohol. - 2009. - № 44(2). - Р. 155-65. doi: 10.1093/alcalc/agn103. Epub 2008 Dec 9. 22. Jung Y., Chanraud S., Sullivan E.V. Neuroimaging of Wernicke"s Encephalopathy and Korsakoff's Syndrome// Neuropsychol Rev. - 2012 - № 22 (2) Р. 170-180. doi: 10.1007/s11065-012-9203-4. 23. Schuckit M.A. Recognition and management of withdrawal delirium (delirium tremens)// N Engl J Med. 2014 Nov 27;371 (22):2109-13. doi: 10.1056/NEJMra1407298. 24. Long D. et al. The emergency medicine management of severe alcohol withdrawal// The American Journal of Emergency Medicine, vol. 35, no. 7, 2017, pp. 1005-1011., doi:10.1016/j.ajem.2017.02.002. 25. Sessler C.N., Gosnell M.S., Grap M.J., Brophy G.M., O'Neal P.V., Keane K.A., Tesoro E.P., Elswick R.K. The Richmond Agitation-Sedation Scale: validity and reliability in adult intensive care unit patients. Am J Respir Crit Care Med. 2002; 166 (10): 1338-1344. 26. Meagher D., Maeve L. The active management of delirium: improving detection and treatment. Advances in Psychiatric Treatment (2008), vol. 14, 292-301doi: 10.1192/apt.bp.107.003723. 27. Han J.H., Vasilevskis E.E., Schnelle J.F., Shintani A., Dittus R.S., Wilson A., Ely E.W., The Diagnostic Performance of the Richmond Agitation Sedation Scale for Detecting Delirium in Older Emergency Department Patients//AcadEmerg Med. - 2015. - 22(7): 878-882. doi: 10.1111/acem.12706. 28. OldhamM., IvkovicA. Pellagrous encephalopathy presenting as alcohol withdrawal delirium: A case series and literature review//Addict Sci Clin Pract. 2012; 7(1): 12. 29. Brust J.C.M. Acute withdrawal: diagnosis and treatment /Handbook of Clinical Neurology. - 2014. - Vol. 125. - P.123- 131. doi: 10.1016/B978-0-444-62619-6.00008-2. 30. Trivedi M., Shelly M., Park G. Advances in patient comfort: awake, delirious, or restrained. British Journal of Anaesthesia 2009; 103 (1): 2-5 doi:10.1093/bja/aep127. 31. Sachdeva A., Choudhary M., Chandra M. Alcohol Withdrawal Syndrome: Benzodiazepines and Beyond// J. Clin.Diagn. Res. - 2015. 32. Mayo-Smith M.F., Beecher L.H., Fischer T.L., Gorelick D.A., Guillaume J.L., Hill A., Jara G., Kasser C., Melbourne J.Management of alcohol withdrawal delirium. An evidence-based practice guideline. Working Group on the Management of Alcohol Withdrawal Delirium, Practice Guidelines Committee, American Society of Addiction Medicine. Arch Intern Med. 2004 Jul 12;164(13):1405-12. 33. Ntais C., Pakos E., Kyzas P., loannidis J.P. Benzodiazepines for alcohol withdrawal. Cochrane Database Syst Rev. 2005 Jul 20;(3):CD005063. D0I:10.1002/14651858.CD005063.pub2. 34. Amato L., Minozzi S., Vecchi S., Davoli M. Benzodiazepines for alcohol withdrawal. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Mar 17;(3):CD005063. doi: 10.1002/14651858.CD005063.pub3. 35. Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P, Kaplan HI. Kaplan &Sadock"s Comprehensive Textbook of Psychiatry. 10th ed.Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins; 2017. p. 1636. 36. Hoffman R.S., Weinhouse G.L. Management of moderate and severe alcohol withdrawal syndromes. - 2017. 37. Michael F. Weaver M.F. Prescription Sedative Misuse and Abuse//Yale J Biol Med. 2015 Sep; 88(3): 247-256. 38. el-Guebaly N.A., Carra'G., Galanter M. Textbook of Addiction Treatment: International Perspectives//Springer Milan Heidelberg New York Dordrecht London/ - 2015. DOI 10.1007/978-88-470-5322-9. 39. Robinson GM, Sellers EM, Janecek E. Barbiturate and hypnosedative withdrawal by a multiple oral phenobarbital loading dose technique Clin PharmacolTher. 1981 Jul;30(1):71- 6. 40. Hammond D.A., Rowe J.M., Wong A., Wiley T.L., Lee K.C., Kane-Gil S.L. Patient Outcomes Associated With Phenobarbital Use With or Without Benzodiazepines for Alcohol Withdrawal Syndrome: A Systematic Review //Hospital Pharmacy. - 2017, Vol. 52(9). - Р. 607--616. DOI: 10.1177/0018578717720310. 41. Gold J.A., MD, Rimal B., Nolan A., Nelson L.S. A strategy of escalating doses of benzodiazepines and phenobarbital administration reduces the need for mechanical ventilation in delirium tremens // Crit Care Med. Author manuscript; available in PMC 2012 Vol.35, № 3; 724-730. doi: 10.1097/01.CCM.0000256841.28351.80. 42. Jain R., Arun P., Sidana A., Sachdev A. Comparison of efficacy of haloperidol and olanzapine in the treatment of delirium//Indian J Psychiatry. 2017 Oct-Dec; 59(4): 451-456. 43. Meagher D.J. Delirium: optimising management//BMJ. - 2001. Jan 20; 322(7279): 144-149. doi: 10.1136/bmj.322.7279.144. 44. Trzepacz P., William Breitbart W., Franklin J., Levenson J., Martini R., Wang P. Practice Guideline for the Treatment of Patients with Delirium. American psychiatric association steering committee on practice guidelines. American Psychiatric Association, 1999. 45. Barrons R., Roberts N. The role of carbamazepine and oxcarbazepine in alcohol withdrawal syndrome. J Clin Pharm Ther. 2010 Apr;35(2):153-67. doi: 10.1111/j.1365- 2710.2009.01098.x. 46. Minozzi S., Amato L., Vecchi S., Davoli M. Anticonvulsants for alcohol withdrawal // Cochrane Database Syst Rev. 2010 Mar 17;(3):CD005064. doi: 10.1002/14651858.CD005064.pub3. 47. Mariani J.J., Rosenthal R.N., Tross S., Singh P., Anand O.P. A randomized, open-label, controlled trial of gabapentin and phenobarbital in the treatment of alcohol withdrawal. //Am J Addict. - 2006. - 15(1); 76-84. 48. Frank L.L., Thiamin in Clinical Practice. Journal of Parenteral and Enteral Nutrition 2015; 39 (5): 503-520. 49. Schneider P., Nejtek V.A., Hurd C.L., A case of mistaken identity: alcohol withdrawal, schizophrenia, or central pontine myelinolysis? //Neuropsychiatr Dis Treat. 2012; 8: 49-54. doi: 10.2147/NDT.S27634. 50. Soupart A., Decaux G. Therapeutic recommendations for management of severe hyponatremia: current concepts on pathogenesis and prevention of neurologic complications. Clin Nephrol. 1996 Sep;46(3):149-69. 51. Sarai M., Tejani A.M., Chan A.H., Kuo I.F., Li J. Magnesium for alcohol withdrawal.Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jun 5;(6):CD008358. doi: 10.1002/14651858.CD008358.pub2. 52. Robakis T.K., Hirsch L.J. Literature review, case report, and expert discussion of prolonged refractory status epilepticus. Neurocrit Care. 2006;4(1):35-46 53. NechiforM.Magnesium in addiction - a general view.Magnes Res. 2018 Aug 1;31(3):90-98. doi: 10.1684/mrh.2018.0443.

Маълумотлар


Ёзишмалар учун манзил
Тошкент ш., Чилонзор т-ни, Арнасай куч., 32. Тел: (+71) 277-12-32 Моб: (+97) 744-12-20 E-mail: lvudm.aleksandrowna2014@mail.ru

Ишчи гурух таркиби:
Турсунходжаева Л.А. т.ф.д., профессор, ТХКМРМ Наркология кафедраси мудири
Бахрамов Ф.Ш. т.ф.д. (PhD), РИНИАТМ директор уринбосари, ТХКМРМ Наркология кафедраси доценти
Баймирова Л.Т. ТХКМРМ Наркология кафедраси ассистенти
Азизова Д.К. ТХКМРМ Наркология кафедраси ассистенти

Ишчи гурух рахбари:
Турсунходжаева Л.А. т.ф.д., профессор, ТХКМРМ Наркология кафедраси мудири

Услубий ёрдам:
Ядгарова К.Т., т.ф.н. Тиббий стандартлар ва баённомалар ишлаб чикиш булими бошлиғи, Инновацион соғликни саклаш Миллий палатаси

Рецензентлар
Ашуров З.Ш. т.ф.д., УзР ССВ бош наркологи, РИНИАТМ директори
Ходжаева Н.И. т.ф.д., ТТА психиатрия ва наркология кафедраси профессори

Қисқартмалар руйхати:


Атамалар
Абстиненция синдроми (жисмоний тобелик) - алкоголизм, наркомания (токсикомания) беморларида алкогол ёки наркотик моддалар истеъмолини кескин тухтатилиши ёки улар микдорини камайтирилиши окибатида вужудга келувчи вегетатив, соматик, неврологик ва рухий узгаришлар комплекси.
Делирий - эс-хуш бузилишининг психотик тури булиб, куриш иллюзиялари ва чин галлюцинациялар, сиймо васваса ғоялари, аффектив ва харакат кузғалувчанлиги каби белгилар билан ифодаланади.
Когнитив функциялар - юк,ори рухий функциялар (хотира, диктат, фикрлаш, нутк ва бошкалар).
Комплайенс (даволанишга риоя килиш) - беморнинг белгиланган даволаш режимига ихтиёрий риоя килиши.
Психодиагностик текшириш - характерологик хусусиятларни, когнитив функцияларни, хиссий холатни, мотивацион доирани бахолаш учун стандартлаштирилган психодиагностика воситаларини куллаш.
Психотерапия - терапевтик максадга йуналтирилган рухий таъсирлар (оғзаки ва оғзаки булмаган) тизими.
Реабилитация - беморни узи учун мумкин булган юкори даражадаги фаолиятга мослаштириш максадида тиббий, ижтимоий, таълим, мехнат фаолиятидан комплекс фойдаланиш.
Ремиссия - жисмоний ва рухий функцияларни максимал даражада яхшиланиши, шунингдек, беморнинг ижтимоий фаолияти даражасининг ошиши билан психоактив моддаларни тулик истеъмол килишни тухтатиш даври.
Тобелик синдроми - соматик, хулк-атвор ва когнитив узгаришлар комбинацияси, бунда моддани ёки моддалар синфини истеъмол килиш индивидуал киймат тизимида биринчи уринни эгаллай бошлайди (КХТ-10 таърифи).
Патологик мойиллик синдроми (рухий тобелик) - идеатор, аффектив, хатти-харакат, вегетатив ва сенсор бузилишлар билан кузатилувчи психоактив моддалар истеъмолига интилиш.
Толерантлик (чидамлилик, чидаш бермок) - психоактив моддалар аввалги таъсирини кучайтириш максадида истеъмол этилувчи моддалар микдорининг оширилиши.

Тиббий ёрдам сифатини бахолаш мезонлари



Мажбурий даволаш самарадорлигини бахолаш методикаси ва мезонларига даволаш, реабилитация, ПАМга тобелик асоратларини олдини олиш самарадорлигини белгилайдиган тиббий курсаткичлар ва ижтимоий курсаткичлар, шу жумладан иш даражаси ва оилага мослашиш даражаси, шунингдек, наркология муассасаси томонидан амалга оширилган даволашдан кейин беморнинг хатти-харакатлари йуналганлиги киради. Самарадорликни бахолаш мезонлари Узбекистан Республикаси Соғликни саклаш вазирлигининг 03.07.2015 йилдаги 272-сонли буйруғи билан тасдикданган.


ИЛОВАЛАР

Клиник баённома ишлаб чиқиш методологияси

Диагностика усуллари учун далилларнинг ишончлилиги (ДИД) даражасини бахолаш кулами (диагностик тадбирлар)


Профилактика, даволаш ва реабилитация усуллари (профилактика, даволаш, реабилитация тадбирлари) учун далилларнинг ишончлилиги даражасини бахолаш кулами (ДИД)


Тавсияларнинг ишончлилик даражаларини бахолаш кулами



ПАМга қарам беморни даволаш ва кузатиш алгоритми





Спиртли ичимликларга тобелик синдроми булган бемор учун маълумот

Алкоголга тобелик қандай ривожланади?
Агар дастлабки боскичларда х,еч кандай чоралар курилмаса, вакт утиши билан алкогол микдори устидан назорат бутунлай йукрлади; биринчи дозадаги спиртли ичимликлардан кейин одам аник мастлик холатига келгунига кадар узини тухтата олмайди. "Хумор синдроми" белгилари: бош оғриғи, бош айланиши, холсизлик, кон босимининг узгариши, безовталик ва юракдаги оғрик, кунгил айниш, ич бузилиши, асабийлашиш, тушкун кайфият ва бошкалар пайдо булади. Улар спиртли ичимликларни ичиш истаги билан бирга келади. Такрор ичишдан кейин ахволнинг яхшиланиши ичишни давом эттириш истагини кучайишига олиб келади. Сурункали ичкилик ичиш механизми шаклланади, одам бир неча кун (хатто бир неча хафта) ичишни тухтата олмайди.

Алкоголга тобеликнинг асоратлари қандай?
Узок муддатли сурункасига ичишларнинг натижасида купинча ногиронлик ёки улимга олиб келадиган алкоголли психозлар ("ок алахлаш"), тутканоклар (алкоголли эпилепсия), уткир гепатит, панкреатит, асаб тизимининг шикастланиши каби асоратлари юз беради. Касалликнинг ривожланган боскичида инсоннинг табиатидаги узгаришлар, шахснинг одоб-ахлокининг пасайиши белгилари пайдо булади. Мастлик холатида одам тез-тез асабийлашади, ғазабланади, жахлдор, тажовузкор ёки тушкунликка тушган, ахмокона, импулсив булади.
Алкоголга тобеликнинг якуний боскичида алкоголга чидамлилик пасаяди (одам кичик дозалардан маст булади), "хумор" синдромининг намоён булиши кучаяди ва шахсининг алкоголли таназзулга учраши аломатлари кучаяди. Унинг узига хос хусусияти - одоб-ахлокни пасайиши, олдинги кизикишларнинг йуколиши, хотира ва аклни пасайишидир. Инсон купол, бепарво, алдамчи булиб колади, бурч ва масъулият туйғусини йукотади, ишлашни тухтатади ва оила манфаатларини назарга илмай куяди. Ички органларнинг алкоголли шикастланишлари кузатилади, сурункали йулдош касалликлар кучаяди ва психоз холатлари тез-тез учрайди.


ПАМга тобелик синдроми булган беморнинг кариндошлари учун маълумот

ПАМга тобелик нима?
Психоактив моддаларга тобелик - бу касаллик, унинг бошланиши, коида тарикасида, беморнинг узидан кура кариндошлари ва бошкаларга эртарок сезилади. ПАМга карам булган одамлар, хатто бунинг аник белгилари мавжуд булса хам, спиртли ичимликлар ёки гиёхванд моддаларини суиистеъмол килишнинг касалликга оид хусусиятларини инкор этишади. Уларнинг аксарияти агар хохласа, исталган вактда ушбу моддалар истеъмолини тухтата олишларига ишонишади. Бу хусусият психологик химоя механизмлари билан боғлик булиб, улар туфайли беморларнинг онгидан узларининг нохуш холати хакида ташвишли фикрлардан четлаштирилади.

Агар оила аъзоларида камкор тобелик пайдо булса нима килиш керак?
Беморнинг энг якин кариндошлари купинча хамкор тобеликдан азият чекишади, бу оғир рухий холат, касал одамнинг хатти-харакатларини назорат килиш ва бошкариш истаги, оила аъзоларининг хис-туйғулари ва кайфиятининг беморнинг ПАМ истеъмоли ритмига боғликлиги, шунингдек психосоматик бузилишлар (кон босимининг кутарилиши, юракдаги ишемик оғрик, тери касалликлари ва бошкалар). Бундай холларда, оила аъзоларининг узи учун наркологнинг маслахати ва, эхтимол, психологик ёрдам курсатиш зарурдир. Наркология диспансерларида хамкор тобеликни бартараф этиш максадида беморларнинг кариндошлари учун ахборот ва психотерапевтик гурухлар ташкил этилади.

ПАМга тобелик рецидивларини олдини олиш учун нима килиш керак?
ПАМга тобелик рецидивлари профилактикасининг асосий усуллари - дори- дармонлар ва психотерапия. ПАМга тобеликни даволаш - бутун оила иштирок этиши керак булган узок ва машаккатли жараёндир. Стационарда мажбурий даволаниш курсидан утгандан сунг, бемор узок вакт давомида амбулатория шароитида кузатилиши ва куллаб-кувватловчи даволашни уташи керак. Кдриндошларнинг вазифаси беморни психоактив моддалардан воз кечишини кийинлаштирадиган шароитларни йук килишдир (беморнинг хузурида спиртли ичимликлар ичмаслик, спиртли ичимликларни уйда сакламаслик, оилавий байрамларни алкоголсиз утказиш, оилавий можаролардан кочишга харакат килиш, беморни хушёр турмуш тарзи ниятида куллаб-кувватлаш ва хоказо).


КЛИНИК ТАВСИЯЛАРДА КЕЛТИРИЛГАН БЕМОР ХОЛАТИНИ БАХОЛАШ ШКАЛАСИ, САВОЛНОМАЛАР ВА БОШҚА БАХОЛАШ ВОСИТАЛАРИ

CIWA-AR (Clinical Institute Withdrawal Assessment for Alcohol scale, Revised) шкаласи абстиненция синдромининг огирлигини аниклаш ва бахолаш учун ишлатилади. Улчовдан фойдаланганда, спиртли ичимликларни олиб ташлаш синдромининг турли хил соматик ва рухий аломатлари кучлилиги бахоланади, улар маълум бир сонли нуктага тугри келади, сунгра хулоса килинади. Мумкин булган максимал балл - 67. 10 дан юкори балл туплаган беморлар фаол фармакотерапия усулларидан фойдаланган холда даволанишга мухтож деб хисобланади ва уларнинг холатини хар 2 соатда бир марта бахолаб бориш керак булади, 10 баллдан кам балл туплаган беморлар фаол даволанишга мухтож эмас.
Сана______________







Спиртли ичимликларга булган патологик мойилликнинг тузилиши ва динамикасини миқдор жихатдан бахолаш
Алкоголга тобелик терапияси жараёнида алкоголга булган патологик иштиёк динамикасини объектив урганиш учун микдор жихатдан бахолаш зарур.







ПСИХОФАОЛ МОДДАЛАРГА ТОБЕЛИК СИНДРОМИ МАВЖУД БЕМОРЛАРДА РЕАБИЛИТАЦИОН ПОТЕНЦИАЛ ДАРАЖАСИ.

Психофаол моддаларга тобелик синдроми шаклланган беморларда уч хил даражадаги реабилитацион потенциал (РП) фаркланади: юқори, урта ва паст даражадаги реабилитацион потенциаллар.

Юқори даражадаги реабилитацион потенциал к,уйидаги умумий хусусиятлар билан тавсифланади:
• авлодида наркологик ва рухий касаликка чалинган кариндошларнинг йуклиги;
• етарли даражада рухий ва жисмоний ривожланганлик;
• яхши оилавий шароитларда тарбияланганлик;
• психофаол моддаларга тобеликнинг бошланғич (биринчи) боскичи (КХТ-10 буйича);
• суикасд хатти-харакатларнинг йукдиги;
• психофаол моддалар истеъмолининг нисбатан кечрок, ёшда бошланганлиги;
• уз-узидан юзага келган ремиссияларнинг мавжудлиги;
• абстиненция синдроми белгиларининг, хамда абстиненциядан кейинги даврдаги бузилишларнинг паст даражада ифодаланганлиги (2-3 кунда утиб кетади);
• ижобий оилавий муносабатларнинг турғунлиги, беморни укишга ёки ишга жалб килинганлиги, бирор касбга эгалиги, ижтимоий-маданий к,изик,ишларнинг нисбатан хилма-хиллиги;
• енгил даражадаги акл-хотира бузилишлари (хотира пасайиши, диккатни жамлай олмаслик, аклий фаолиятнинг бироз заифлашиши, тез орада рухан толик,иб колиш, уз касаллигига танк,иднинг пасайиши, узини узи юкори бахолаши);
• енгил эмоционал бузилишлар (кайфиятнинг бекдрорлиги, таранглик, асабийликнинг кучайиши, жанжалкашлик, хавотир ва тушкунликнинг пайдо булиши, нозик хис-туйғуларни йуқотиш ва бошкалар);
• беморларнинг шахсиятида баркарор узгаришлар кузатилмаётган шахсиятнинг енгил таназзули (аклий пасайиш ва купол аффектив бузилишлар деярли йук, одоб-ахлокий оғишлар вактинчалик хусусиятга эга);
• психофаол моддаларга карамликдан халос булиш истагининг мавжудлиги, шу сабабли реабилитация жараёнида иштирок этиш истаги ихтиёрий булиб, усиш максадлари, яъни укиш, яхши маълумот олиш, мартабани кутариш, муваффакиятга эришиш, жамиятнинг одоб-ахлок тамойилларига риоя килиш ва хоказолар истаги устун келади.

Уртача РП куйидаги умумий хусусиятларнинг комбинацияси билан тавсифланади:
• туғри шажара (ота, она) ёки ота-онанинг туғри шажараси (буви, бобо) буйича харамлик ва рухий касалликлар ирсий юкининг уртача улуши;
• тулих булмаган, молиявий ахволи уртача ёки оғир булган, оила аъзолари уртасида купинча нотекис ёки бузғунчи муносабатлар мавжуд оилада тарбияланиш;
• жисмоний ёки ақлий ривожланишда нисбатан тез-тез учрайдиган ортта холиш, хулх-атворнинг девиантлиги,
• жинсий сохада бузилишлар, осонликча ихлосга берилиш;
• КХТ-10 буйича харамликнинг урта (иккинчи) босхичи;
• давомийлиги хисха (3 ойгача) ва урта-к,иск,а (6 ойгача) терапевтик ремиссиялар;
• тасодифий ремиссияларнинг кам учрайдиган хрлатлари, агар улар кузатилса хам, одатда хисха ва бехарор булади;
• алкоголли ва гиёхвандлик абстиненция синдроми ва абстинентциядан кейинги бузилишларнинг клиник аломатлари шиддатли ва бархарор намойиш булиши (7-10 кунгача, абстиненциядан кейинги бузилишлар - 1,5 - 2 ойгача давом этиши);
• абстиненция ва абстиненциядан кейинги даврда ота-оналар ва хариндошларга нисбатан жахлдорлик ва шафхатсизлик, тушкунлик ва оғир рухий кайфият;
• шахсиятнинг уртача даражадаги таназзули - онг-мнестик ва одоб-ахлохий узгаришларнинг уртача даражаси (худбинлик, алдамчилик, иккиюзламачилик, уғриликка мойиллик, масъулиятсизлик, бағритошлик, ужарлик, тажовузкорлик ва бошхалар). Шу билан бирга, беморлар уларни яхши билмаган одамларда ижобий таассурот крлдиришга, гиёхванд моддалар/спиртли ичимликларни суиистеъмол хилишни яширишга астойдил интилишади;
• ота-оналар, турмуш уртоғи (хотин, эр), болалар ва бошха хариндошлари билан зиддиятли муносабатлар;
• тажовузкорлик, асабийлашиш, хайсарликнинг кучайиши билан намоён буладиган бошхарилиши хийин хатти-харакатлар,
• баъзида яккаланиш, махсадларнинг бехарорлиги;
• ижтимоий хизихишларнинг бир хиллиги ёки доирасининг торлиги;
• касбий махорат ва куникмаларни йухотиш, бефархлик ва ишга пассив муносабат;
• хисман ижтимоий мослашмаслик ва ижтимоий фобия;
• муътадил даражада намойиш буладиган одоб-ахлохий бузилишлар (меъёрий хадриятларни сезиларли даражада менсимаслик, хийла-найранг, уятсизлик, хуполлик, бепарволик, муносабат урнатиш хобилиятини бузилиши, жинсий ахлохсизлик, рентлик, худбинлик, уғирликка мойиллик, безорилик, жиноятчилик, оналик/оталик инстинктини сусайиши, асоциаллик ва ғайриижтимоийлик);
• муътадил даражада намойиш буладиган онг-мнестик бузилишлар (хотира, диххатни жамлаш, ахлий фаолиятларнинг яххол бузилиши, ассоциатив жараённинг секинлашиши, юхори даражадаги когнитив функциялар (фикр юритиш, режалаштириш, идрокнинг мослашувчанлиги, зийраклик ва бошкалар) ва кизикишларнинг сустлашиши, юзаки фикрлаш, касалликка нисбатан танкид расмий еки деярли иук,, аслига мос булмаган уз-узини бахолаш (хаддан ортик юкори еки паст), даволаниш сабаблари асосан прагматик ва бошкалар);
• муътадил даражада намойиш буладиган аффектив бузилишлар (узини тута олмаслик, хиссий совуклик).

Паст РП куйидаги умумий хусусиятларнинг комбинацияси билан тавсифланади:
• ота-оналар (онаси, отаси) еки як,ин кариндошлари (бувиси, бобоси, амакиси, холаси, акаси, синглиси) томонидан наркологик еки рухий касалликнинг ирсий юкининг салмокди улуши;
• тулик булмаган, молиявий ахволи уртача еки оғир булган, оила аъзолари уртасида купинча нотекис еки зиддиятли муносабатлар мавжуд оилада тарбияланиш;
• ота-оналардан бири еки иккаласи томонидан спиртли ичимликларни суиистеъмол к,илиш (ичкиликбозлик), ота-оналар (еки ажрашган она) томонидан хаддан ташкдри ғамхурлик;
• жисмоний ва, айникда, аклий ривожланишни ортта колиши еки патологияси;
• инфантилизм, невротик ривожланиш, психопатия, анамнездаги девиант (баъзан делинквент) хатти-харакатлар;
• қоида тарикасида, мактабда таълим олишнинг паст курсаткичлари (айникса урта ва катта синфларда);
• ижтимоий кизикишларнинг ута чекланган ва бекарор доираси;
• КХТ-10 буйича карамликнинг якуний (учинчи) боскичи;
• тасодифий ремиссияларнинг йуклиги;
• турмуш курмаганлик;
• шахслараро адоват еки тажовузкорлик устун келадиган ута зиддиятли оилавий муносабатлар;
• купинча урта маълумот, камдан-кам холларда - тулик булмаган урта техник еки олий маълумот;
• мехнатга ва укишга нисбатан ижтимоий ижобий карашларнинг пасайиши (коида тарикасида, беморлар ишламайди ва укимайди, уларнинг иш еки укишга булган муносабати асосан бефарк-пассив еки салбий, аксарият беморларда касбий махорат кисман еки тулик йуколади);
• деярли тулик ижтимоий дезадаптация ва ижтимоий фобия;
• одоб-ахлок борасида купол бузилишлар (меъерий кадриятлар борасида купол, баъзан туғрилаб булмас бузилишлар, масъулиятсизлик, хийла-найранг, уятсизлик, куполлик, бетартиблик, жиноятга мойиллик, худбинлик, адоватлилик, тажовузкорлик, текинхурлик, оналик/оталик инстинктининг пасайиши ва бошкалар);
• яккол онг-идрок ва мнестик бузилишлар (хотира, диккатни жамлаш, аклий фаолият, ассоциатив жараенларнинг баркарор бузилиши, юкори даражадаги идрок этиш когнитив функцияларни кескин пасайиши ва кизикиш доирасининг торайиши, баъзи холларда психоорганик синдром, аксарият холларда уз-узига паст бахо бериш, касалликка нисбатан танкиднинг йуклиги, даволаниш сабаблари прагматик ( физиологик) ва бошкалар;
• яққол аффектив бузилишлар (аффектларни ушлаб туролмаслик, миссий гангиш, шафкатсизлик, тушкунлик, оғир рухий кайфият, дисфория ва бошкалар);
• шахсиятнинг яккол намойиш булган таназзули - яккол намойиш булган маънавий-ахлокий ва онг-идрок-мнестик таназзул: ёлюнчилик, масъулиятсизлик, ғайриижтимоийлик, гомосексуализм ва садомазохистик тенденциялар, уз тажрибасидан фойдалана олмаслик, касаллиги учун бошкаларни айблаш истаги;
• торпид фикрлаш, умумлаштириш ва дикдатни жамлаш кобилиятининг заифлашиши, тез аклий чарчок, ахмоклик, хотиранинг барча турларида пасайиш устунлик килади; кизикишлар доираси асосан гиёхвандлик ёки ичкилик билан чекланган;
• гепатит, жинсий йул билан юкадиган касалликлар, сил касаллиги ёки ОИВ инфекцияси, эмоционал бузилишлар (оғир миссий кайфият, тушкунлик, хавотир ва бошкалар), астеник (неврастеник) синдром, хулк-атвордаги бузилишлар;
• либидо ва жинсий кувватнинг пасайиши, жинсий алокаларнинг жуда камлиги ёки йуклиги;
• касалликни тулик тан олиниши билан, уз хатти-харакатлари ва ғайриижтимоий харакатларини танкид килиш сусайган ёки умуман йук;
• тикланиш ва ижтимоий хрлатни изига кайтариш имконига ишончнинг йуклиги, шу сабабли реабилитация жараёнида иштирок этиш нияти асосан ихтиёрий равишда хабардор булиб розилик билан эмас, балки прагматик максадлардан, масалан, таъкиблардан, жазодан кочиш, "кумак", фойда олиш ва х.к. асосланиб намоён булади.

Бириктирилган файл

Диққат!

  • Занимаясь самолечением, вы можете нанести непоправимый вред своему здоровью.  
  • Информация, размещенная на сайте MedElement и в мобильных приложениях "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта", не может и не должна заменять очную консультацию врача. Обязательно обращайтесь в медицинские учреждения при наличии каких-либо заболеваний или беспокоящих вас симптомов.  
  • Выбор лекарственных средств и их дозировки, должен быть оговорен со специалистом. Только врач может назначить нужное лекарство и его дозировку с учетом заболевания и состояния организма больного.  
  • Сайт MedElement и мобильные приложения "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта" являются исключительно информационно-справочными ресурсами. Информация, размещенная на данном сайте, не должна использоваться для самовольного изменения предписаний врача.  
  • Редакция MedElement не несет ответственности за какой-либо ущерб здоровью или материальный ущерб, возникший в результате использования данного сайта.
На главную
Наверх