Периферик нервларнинг шикастланиши ва уларнинг оқибатлари бор беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича миллий клиник баённома

Национальный клинический протокол диагностики и лечения пациентов с повреждениями периферических нервов и их последствиями. Травмы периферических нервов

Версия: Клиник баённомалар 2020-2023 (Ўзбекистон)

Последствия травмы нерва верхней конечности (T92.4), Последствия травмы нерва нижней конечности (T93.4), Травма других и неуточненных нервов шеи (S14.6), Травма нервов на уровне голени (S84), Травма нервов на уровне голеностопного сустава и стопы (S94), Травма нервов на уровне запястья и кисти (S64), Травма нервов на уровне плечевого пояса и плеча (S44), Травма нервов на уровне предплечья (S54), Травма периферических нервов шеи (S14.4), Травма плечевого сплетения (S14.3), Травмы нервов на уровне тазобедренного сустава бедра (S74)
Неврология, Нейрохирургия

Умумий маълумот

Қисқача маълумот


Ўзбекистон Республикаси
Соғлиқни сақлаш вазирининг
2021 йил “30” ноябрдаги 273-сонли
буйруғига 11-илова

Нейрохирургия йўналиши бўйича клиник баённомалари, ташхислаш ва даволаш стандартлари

ПЕРИФЕРИК НЕРВЛАРНИНГ ШИКАСТЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ОҚИБАТЛАРИ БОР БЕМОРЛАРГА ТАШХИС ҚЎЙИШ ВА ДАВОЛАШ БЎЙИЧА МИЛЛИЙ КЛИНИК БАЁННОМА

Клиник муаммо: Нейрохирургия

Ҳужжат номи: Периферик нервларнинг шикастланиши ва уларнинг оқибатлари бор беморларга ташхис қўйиш ва даволаш бўйича миллий клиник баённома

Ёрдам босқичлари: Ушбу протокол Ўзбекистон Республикаси соғлиқни сақлаш тизимининг бирламчи, иккиламчи ва учламчи бўғимлари муассасаларига мўлжалланган

Яратилган сана: 4.12. 2020 йил

Режалаштирилган янгиланиш санаси: 2024 й.

КИРИШ
Периферик нервларнинг травматик шикастланиши- нерв анатомик бутунлиги тўлиқ ёки қисман узилиши билан, ёки нерв-мушак аппаратининг дисфункцияси билан юзага чикувчи очиқ ва ёпиқ жароҳатлардир. Периферик нерв шикастланишларининг кўп қисми (80-85%) очиқ жароҳатлар хисобига тўғри келади, улардан (70-75%) кесилган ва пичоқланган жароҳатлардир. Кўпинча шикастланишлар (учдан бир қисми), пайлар ва катта қон томирларнинг шикастланиши билан бирга келади. периферик нервларнинг ёпик жароҳатида компрессион-ишемик ва тракцион механизмлар устунлик қилади. Булардан энг ёмони проксимал шикастланиши (бу катта кўламдаги интраневрал ўзгаришлар ва регенератив жараёнларнинг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ), шунингдек сезиларли диастазлар билан нервларнинг шикастланиши хисобланади. Периферик нерв шикастланишлари таркибида елка чигали жароҳати частотаси бўйича учинчи ўринни эгаллайди ва умумий жароҳатлар сонининг 1-2% ни ташкил қилади, мотоцикл ва автомобилдан шикастланишларида 5% гача ошади. Ногиронлик даражаси ва оғирлиги 75% га етиб, ушбу турдаги патологияни биринчи ўринга қўяди.
Барчаси энг сўнгги ва кенг қамровли мавжуд далиллар асосида травматик периферик нервларнинг шикастланиши ва уларнинг оқибатлари билан беморларни даволаш ва парваришлаш учун тавсиялар, травматик периферик асаб жароҳатларини даволаш муаммосига алоҳида эътибор талаб қилади.

Ушбу баённома ташхис, даволаш ва физиотерапия усуллари ва мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш бўйича тавсияларни ўз ичига олади.

Мақсад:
Замонавий адабиёт маълумотларига асосланиб, далилларга асосланган тавсияларга мувофиқ, периферик нервлар шикастланишига ва уларнинг оқибатларига эга беморларга юқори сифатли ташхис қўйиш ва даволашни таъминлаш .

Вазифалар:
1. Периферик нервларнинг травматик шикастланиши ва уларни болалар ва катталарда даволашни ўз вақтида сифатли ташхислаш учун меъёрий-услубий база билан таъминлаш;
2. Периферик нервларнинг травматик шикастланишлари ва уларнинг оқибатларига эга беморларда тезкор ташхислаш ва даволаш, шу жумладан ихтисослаштирилган жарроҳлик ёрдами ва реабилитациянинг кейинги босқичларини, шу жумладан иккиламчи даволаш муолажаларини аниқлаш имкониятини кенгайтириш;
3. Периферик нервларни шикастланиши ва уларнинг оқибатлари эга беморлар реабилитация режимларини босқичма-босқич кенгайтириш.

МКБ-10 кодлари
S14.3 Елка чигали шикастланиши
S14.4 Бўйин периферик нервларининг шикастланиши
S14.6 Бўйиннинг бошқа ва аниқланмаган нервларининг шикастланиши
S44 Елка камари ва юқори қўл соҳасидаги нервларнинг шикастланиши
S54 Билак соҳасидаги нервларнинг шикастланиши
S64 Билакузук ва қўл панжа соҳасидаги нервларнинг шикастланиши
S74 Сон ва сон-чаноқ суяги буғими сохасидаги нервларнинг шикастланиши
S84 Болдир соҳасидаги нервларнинг шикастланиши
S94 Товон ва товон-болдир бўғими соҳасидаги нервларнинг шикастланиши
Т92.4 - Қўл нервларининг шикастланиш оқибатлари
Т93.4 - Оёқ нервларининг шикастланиш оқибатлари

Беморлар тоифаси
Периферик нервлари травматик шикастланган болалар ва катталар

Баённоманинг мақсадли гуруҳи:
1. жарроҳлар,травматологлар
2. умумий амалиёт шифокорлари
3. микрожарроҳлар
4. бармоқ-панжа жарроҳлари,
5. ортопедлар
6. тез ва шошилинч ёрдам шифокорлари,
7. реабилитологлар,
8. невропатологлар
9. нейрохирурглар
10. физиотерапевт,
11. реабилитологлар, кинезиотерапевт
12. тиббиёт олий ўқув юрт ўқитувчилари
13. тиббиёт олий ўқув юрт талабалари
14. клиник ординаторлар, магистратура резидентлари (дипломдан кейинги таълим)

ПНТШ таърифи
Периферик нервнинг травматик шикастланиши - бу нерв яхлитлигини тўлиқ ёки қисман бузилиши билан периферик асабнинг анатомик тузилмаларига зарар етказишнинг бошқа механизми бўлиб, бу асаб тизимининг мақсадли органининг сезгир ёки мотор функцияларининг йўқолиши, шунингдек, иккиламчи трофик ўзгаришлар ва пайдо бўлган сурункали оғриқ синдроми.

Периферик асаб тизими (ПНС) III-XII- Бош мия нервлари, орқа мия нервлари, оёқ ва қўл нервлари ва бўйин, елка ва бел сохасидаги нерв тугунларидан ёки ҳаракатлановчи, сезувчи, соматик ёки виссерал боғлайдиган нерв толалари ёки аксонларни ўз ичига олади. (2,3). Периферик харакатлановчи ва сезгир нерв толаларидан иборат. Нерв ташқи эпиневрий билан ўралган ва ташқи томондан бириктирувчи тўқима билан қопланган бўлиб, у асаб толалари фасцикуляр гуруҳларининг анатомик шаклланишини англатади. Сенсор ва ҳаракатлантирувчи нервларда миелинли ва миелинсиз нерв толалари тахминан 4:1 нисбатда мавжуд. Фасциялар орасидаги бўшлиқ ички эпиневрий билан тўлдирилган. Микроваскуляр тизим ҳам у ердан ўтади. Ҳар бир фацикуляр гуруҳ периневрий билан ўралган. Ҳар бир асабдаги фасцикулалар сони ҳар хил. Нерв толаси - бу миелин қобиғи ва эндоневрий билан ўралган асаб ҳужайраларининг бир қисми. Ҳар бир асаб моторли толасининг бошланиши - бу орқа миянинг олдинги шохидаги тўққизинчи Рексед пластинка минтақасида умуртқа мияда жойлашган нерв ҳужайраси ва асаб толалари ўзлари эса мушаклардаги синапсда тугайди. Aксон цитоплазмасида митохондрия, нейрофиламентлар, аксоплазматик ритукулум, синаптик пуфакчалар ва зич таначалар мавжуд. Сенсор нерв толалари турли хил моддалардаги рецепторлардан ёки еркин нерв учлари шаклида бошланади. Нерв тузилмалари ўзларининг ташкил этилишларига кўра битта катта тўпламдан ташкил топган монофасцикуляр, бир нечта тўпламлардан иборат олигофасцикуляр ва турли ўлчамдаги кўплаб тўпламларни ўз ичига олган полифасцикулярларга бўлинади. Нерв толасини ўраб турган ташқи эпиневрий толанинг 50% гача эгаллаши мумкин. Нерв қўшилишнинг ҳаракатланадиган жойларида механик жиҳатдан мураккаб жойлардан ўтганда, асабни ўраб турган бириктирувчи тўқима миқдори ортади. Мезоневрий эпиневрийдан атрофдаги тўқималарга қадар асаб толаси ташқарисидаги эркин ареола тўқималарни эгаллайди. Травма, жарроҳлик, нервларни тикиш ёки нервларни сиқишидан сўнг эпиневрий қалинлашади ва атрофдаги тўқималарга уланади. Ушбу шикастланиш жойида бундай бириктирувчи тўқима ҳосил бўлиши сабабли, иккинчи даражали шикастланиш пайдо бўлиши мумкин. Нерв импулсининг тола бўйлаб тарқалиши бу бир-бирининг ўрнини босадиган кимёвий реакциялар кетма-кетлигидир. Нерв импулсининг тарқалиши билан бир қаторда зарур метаболик жараёнларни таъминловчи моддалар тола бўйлаб ҳаракатланади. Нерв ҳужайраси ўз жараёнларини "ҳаёт" ва нормал ишлаши учун барча зарур моддалар билан таъминлайди. Шунинг учун асаб толасининг ҳужайрадан ажратилган қисми муқаррар равишда ўлади. Aксон бўйлаб моддаларни ташиш механизми ҳали ҳам изланишни талаб қилади.

Таснифи


Периферик нервларнинг шикастланишлари таснифи ва уларнинг оқибатлари

Периферик асаб тизимининг тузилмаларини ўз ичига олган патологик жараёнларни таснифлашда турли хил ёндашувлар мавжуд. Энг кўп ишлатиладиган нарсалардан бири асаб магистралининг шикастланишининг этиопатогенетик хусусиятларига асосланиб, дастлаб 1943 йилда Седдон томонидан қабул қилинган ва 1951 йилда Сандерленд томонидан қайта кўриб чиқилган (25,26).

Седдон таснифи қуйидаги турдаги нерв зиёнларини ўз ичига олади:
 Нейропраксия (Neurapraxia): асабнинг анатомик яхлитлиги сақланиб қолади. Ҳаракат толалари энг катта ва зарарга сезгир, шунинг учун восита йўқолиши тўлиқ, ҳиссий йўқотиш одатда қисман бўлади. Бунинг сабаби одатда тракция, компрессия ("шанба оқшоми"нинг парези, қўлтиқтаёқлар парези, асаб толаларини маҳаллий ўсмалар, суяк ёки толали шакллар билан қисилиши).
 Аксонотмезис (Axonotmesis): нерв толаларининг яхлитлиги бузилади, аммо асаб пардаларининг бутунлиги сақланиб қолади. Ҳаракат ва ҳиссий йўқотиш тугайди. Қайта тиклаш одатда тўлиқ бўлади, лекин янгиланиш жараёнининг масофасига ва зарар даражасига боғлиқ, жараён эса Валлеров дегенерацияси билан бирга келади. Бунинг сабаби одатда компрессия, тракция, синишларда ишемия, интраневрал инъекциялар, музлашдир.
 Нейротмезис (Neurotmesis): асаб толаларининг барча тузилмасининг яхлитлиги бузилади. Тўлиқ ва ўз-ўзидан тикланиш камдан-кам ҳолларда кузатилади, одатда жарроҳлик амалиёти талаб қилинади. Уларнинг самарадорлиги жарроҳлик техникаси ва тикланувчи толалар масофасига боғлиқ. Жароҳатлар, синишлар, ятроген шикастланишлар, ўсма бунинг сабаби бўлиши мумкин.

Жадвал 1. Нерв шикастланишининг таснифи ва турли даражадаги асаб зиёнларида гистологик ўзгаришларнинг тарқалиши [32]:



Терининг яхлитлиги бузилганда ва очиқ яра бўлса, асабга ёки унинг қисмига зарар "ёпиқ" ёки "очиқ" бўлиши мумкин:
Ёпиқ: силкиниш, лат ейиш, сиқилиш, тракция, тасмасимон шикастланиши, ишемик асаб шикастланиши

Очиқ :
 Ўқ отадиган қуроллари (ўқ, майдаланган, отилган; тешик яра, тегиб ўтувчи, тешиб ўтмаган).
 Ўқ отмайдиган қуроллар (санчийдиган, тилинган, кесилган, лат еган, езилган, йиртилган, тишланган).
 Инъекция натижасида нерв шикастланиши

Периферик нервларнинг шикастланиши - асаб толаларининг анатомик яхлитлигини тўлиқ ёки қисман бузилиши ёки асаб-мушак аппарати фаолияти бузилиши билан очиқ ва ёпиқ шикастланишлардир. Периферик асаб шикастланишларининг аксарияти (80-85%) очиқ жароҳатлар, шу жумладан кесилган ва пичоқланган жароҳатлар (70-75%). Кўпинча (зарарнинг учдан бир қисми), бу пайлар ва катта томирларнинг шикастланиши билан бирга келади. Периферик нервларнинг ёпиқ шикастланишлари асосан компрессион-ишемик ва тортиш механизмларига эга.

Кечиш характери бўйича таснифи: шикастланиш ўткир ёки сурункали, бир марта, такрорланадиган ёки доимий бўлиши мумкин.
• Жойига қараб нерв шикастланиши таснифи-
- бўйин чигалининг шикастланиши;
- елка чигалининг шикастланиши;
- қўл нервларининг шикастланиши (елка, билак, қўл ва бўғимларнинг соҳаси);
- бел чигали шикастланиши;
- оёқ нервларининг шикастланиши (сон, болдир, ва бўғинлар);

Ҳамкор ва қўшма нерв шикастланиши:
- қон-томирлари зарарланиши, суяклар, пайларнинг, ички аъзоларнинг ҳамкор жароҳати
- комбинацион шикастланиши; оёқ-қўлларининг куйиши ёки радиациявий шикастланиш бирга келиши;

 Нотўғри тиббий ҳаракатлар натижасида периферик нервларнинг ятроген шикастланиши:
- жарроҳлик амалиётини ноқонуний кейинга қолдириш;
- ўткир асбоб билан жарроҳлик амалиёти пайтида нервнинг шикастланиши
- қон кетишни тўхтатганда нервга лигатура ёки қисқич қўйиш;
- чиққан жойни солишда нервнинг тортилиши.

Нервлар шикастланишининг клиник даврида 5 давр ажратилади:
1. Ўткир (жароҳатдан кейинги дастлабки 3 ҳафта)
2. Эрта (3 ҳафтадан 2-3 ойгача)
3. Ўрта (ўртача ўткир) - 2-3 ойдан 6 ойгача
4. Кечки ( 6 ойдан 3-5 ёшгача)
5. Узоқ – жароҳатлардан кейин 3-5 йил

Этиологияси и патогенези


Периферик нерв шикастланишининг патогенези
Нерв ўтказгичлари бўйлаб ўтказувчанликнинг бузилишига олиб келадиган зарар қуйидагилар бўлиши мумкин:
1) асаб тўқималарига ёрилиш, сиқиш, чўзиш, силжиш, ҳарорат таъсир қилиш, электр токи, кимёвий моддалар таъсир қилиш, ионлаштирувчи нурланиш каби жисмоний таъсирлар
2) юқумли касалликлар ва яллиғланиш, тизимли яллиғланишнинг таъсири
3) гиёҳванд моддалар ва дори воситалар ёки уларнинг металлар ва уларнинг тузлари билан заҳарланиш
4) ўсманинг механик босим таъсири, гематома, суяк тузилмаларининг силжиши ёки ташқи кучларни қўллаш.

Ушбу ҳолатларнинг барчасида шикастланиш дисталида асаб дегенерацияси кузатилади. Кўринадиган морфологик ўзгаришлар бир кун ичида бошланади: миелин Ранвиернинг тутилишидан чиқиб кетади, кейинчалик у сферик шаклларни олади, аста-секин томчиларга бирлашади ва бир неча ҳафтадан сўнг аксонал тўқима ерийди, Шван ҳужайралари мембраналаридан фақат найчалар қолади. Дегенерация даражаси асаб толасининг миелинациясининг катталиги ва даражасига боғлиқ. Юпқа миелинсиз толалар дегенератив жараёнларга қалин миелин толаларига қараганда анча чидамли. Ушбу жараёнга параллел равишда, аксоннинг ўзида моддалар таъминотининг камайиши билан, еҳтимол, унинг ҳужайрасидан ажратилган асабнинг бутун узунлиги бўйлаб қўзғалувчанлик йўқолади.

Периферик асаб дистал қисмининг тўлиқ танаффусдан кейин дегенерацияси Валлеров дегенерацияси деб аталади. Ушбу дегенерация нейрон жисмлар зарарланганда ҳам содир бўлиши мумкин. Дегенерация жараёни марказий йўналишда ҳам давом этиб, шикастланиш жойидан бир неча сантиметрга тарқалади. Aгар мотонейроннинг яқин атрофидаги асаб зоналари таъсир қилса, унда дегенератив жараён унга тарқалади. Aммо асаб толасининг шикастланиши нисбатан узоқроқ жойда жойлашган бўлса ҳам, восита нейронининг тузилишида маълум ўзгаришлар қайд этилади. Ҳужайра ҳажмининг кўпайиши кузатилади, бу шишиш оқибатидир. Биринчи кунларда ҳужайра ядроси четга силжийди - ҳужайра ядросининг эктопияси кузатилади. 2-куни ҳужайрадаги оқсил концентрацияси ошади. 8-кунга келиб, РНКнинг кўпайиши қайд этилади. Ушбу ўзгаришлар дегенератив жараёнлар билан бир вақтда аксонни қайта тиклай бошланганлигини акс эттиради, ва 7-14-кунларда янги ўсаётган асаб толалари топилади. Шунинг учун периферик асаб тизимининг шикастланиш натижаларини таҳлил қилишда бир вақтнинг ўзида ҳам дегенератив, ҳам регенератив жараёнларни кўриб чиқиш зарур (28,30,36).

Диагностика


ПЕРИФЕРИК НЕРВЛАРНИНГ ТРАВМАТИК ШИКАСТЛАНИШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ОҚИБАТЛАРИ ТАШХИСИ

Шикоятлар ва анамнез

- шикоятлар (оёқ-қўлидаги оғриқ, очиқ яра борлиги, жароҳатга текканда оғриши, таъсирчанликнинг ва харакатни шикастланган ҳудудидан пастга қараб пасайиши;
- анамнезни йиғиш (пайдо бўлиш вақти, жароҳат давомийлиги ва сабаблари) .
 

Физикал текширув
Беморнинг умумий аҳволи оғирлигини аниқлаш учун физик текширувга куйдагилар киради:
 Умумий текшириш ( А / Б, пульс, ҳароратни ўлчаш )
 Неврологик текширув (маҳаллий сезувчанлик, парестезия, моторикани йўқотиш даражасини баҳолаш).
 Маҳаллий текширув (жароҳатнинг табиати ва чуқурлиги, кўп қон кетиши билан, қон кетишини тўхтатиш учун босим бандажини қўлланг)

2-Жадвал М0-М5 БМРC тизими бўйича мушакларнинг кучини баҳолаш (British Medical Research Council grading system) тизими:

Ташхислаш мезонлари


Даволаш усулини танлаш ва унинг натижаларини периферик нервларнинг шикастланишига олиб келадиган башорат қилиш асосан зарарланиш даражаси ва зўравонлик даражасининг аниқлигига боғлиқ. Клиник маълумотларнинг таҳлили ташхис қўйишда етакчи бўлган ва бўлиб қолмоқда (13,18,26).

Периферик нерв шикастланишининг ташхис мезонлари

Шикастланишларда елка чигали патологияси частотаси ва аҳамияти бўйича биринчи ўринда туради. Елка чигали ёпиқ шикастланишлари орасида ўмров усти тахминан 70%, ўмров ости - 30% гача ташкил қилади. Ўмров усти шикастланишларининг қарийб тўртдан бир қисми фақат преганглионик, тахминан ярми эса пре ва постганглионик аралашган. Елка чигалининг очиқ жароҳатларига кесиш, пичоқлаш, майдалаш билан яралар, шунингдек, мураккаброқ - ўқ отиш киради, бунда кўпинча ўмров ости чигали жарохатланади, шунингдек, бир нечта плексус елементлари иштироки характерли, уларнинг яхлитлиги 60% да бутунлай бузилади.

Жадвал 3. Периферик нерв шикастининг турли соҳадаги зарарланишининг клиник кўринишлари (5):








Лаборатория ташхиси
- умумий қон текшируви (батафсил);
- сийдикнинг умумий таҳлили;
- биокимёвий қон текшируви (умумий оқсил ва унинг фракциялари, мочевина, креатинин , билирубин, АЛТ, АСТ, глюкоза);
- ИФА усули билан ОИВ учун қон текшируви;
- АВО тизими бўйича қон гуруҳини аниқлаш (кўрсатмаларга бўйича);
- қоннинг резус омилини аниқлаш (кўрсатмаларга мувофиқ);
- ИФА усули билан қон зардобидаги HBsAg аниқлаш;
- қон зардобида гепатит C вирусига умумий антитаначаларни ИФА усули билан аниқлаш;
- коагулограмма (ПТИ, фибриноген, ивиш вақти, МНО).

Инструментал текширувлар:



Электронейромиографияда мушакларнинг электр фаолиятини (), нерв ўзаги устидаги, орқа мия ва мия устида жойлашган ёки тўғридан-тўғри асаб тузилмаларидан игна электродлари ёрдамида нерв ўтказувчанлигини ва потенциалининг ўрганиш учун мўлжалланган замонавий ускуналар қўлланилади. Ушбу усулларга стимуляцион электродиагностикаси ва уйғониш потенциали усуллари киради (4,6,8,9,13,27,31). Нерв ўтказувчанлигини ўрганиш қуйидаги параметрларни ўлчашни ўз ичига олади: асаб-мушак тизимининг қўзғалувчанлиги, таъсир потенциалининг асаб бўйлаб ўтказилиш вақти ва тезлиги, асаб стимуляцияси натижасида юзага келадиган таъсир потенциалининг амплитудаси ва давомийлиги ва асаб-мушак тизимининг чарчаши. Aсосий усул - бу қўзғалиш тезлигини ҳаракат ва сезгир толалар орқали аниқлаш (секундига метрда). У маълум масофада жойлашган иккита нерв нуқтасини электр стимуляцияси пайтида стимуляция учун олинган потенциалларнинг яширин даврларидаги фарқни ўлчашдан иборат. Бундай ҳолда, тезлик бу масофани шунчаки тегишли кечикиш даврлари орасидаги фарқга бўлиш орқали аниқланади. Қўзғатувчи оқимнинг катталигига алоҳида эътибор берилиши керак, чунки чегара қийматлари билан стимуляция ва супрамаксимал оқим қийматида стимуляция яширин даврларда статик жиҳатдан сезиларли фарқга эга. Кўпроқ физиологик - бу дистал асаб нуқтасини стимуляцияси натижасида антидромик потенциал билан проксимал сигнал тарқалишини блокировка қилишга асосланган усул. Бу вақтни ўзгартирувчи иккита оқим стимулини қўллаш орқали амалга оширилади. Тадқиқот давомида иккала импулс орасидаги вақт ҳам, бир импулснинг бошқасига нисбатан амплитудаси ҳам ўзгаради.


Ултратовуш текшируви

периферик нервларни шикастланганда зарарланиш хусусиятини аниқлашга имкон беради: тўлиқ, тўлиқ бўлмаган, кесишиш, ёрилиш, чандиқ тўқима билан сиқиш, суяк қавариғи, имплантлар. Усул шунингдек, асабнинг интрастемик топографиясидаги ўзгаришларни фацикуляр нақшнинг бузилиши кўринишида баҳолашга имкон беради.Нервнинг тўлиқ трансекцияси ҳолатида, эҳтимол диастазни трансекция қилинган нерв учлари дивергенцияси ва четки қисмларнинг кесилиш ҳисоблаш мумкин (4,21).



МРТ да сагиттал, аксиал ва фронтал кесимлари баҳоланади, бошқариш учун дастлабки сагиттал тасвирда умуртқанинг C2 тиши кўрсатилади. Ўмров юқори ва қўлтиқ ости чуқурчаси ёғ тўқимаси билан тўлдирилган бўлиб, текширув пайтида сигнал интенсивлиги юқори бўлади. Мушаклар барча режимларда оралиқ сигнал интенсивлигига эга, бу қон томирлари билан солиштирганда юқори ва ёғ тўқималарига қараганда паст. Елка чигалининг нерв чигаллари иккала Т1 ва Т2 вазнли тасвирларда сигнал кучлилигига эга, аммо улар Т1 режимида яхшироқ кўринади. Орқа мия сезгир тугунлари ўзаги бўйлаб бир нечта гиперинтенсивли қалинлашувлар билан таснифланади. Нерв тузилмаларини умуртқа поғонасидан терминал шохларига қадар кузатиб бориш мумкин. Етарли тадқиқотлар ўтказиш учун томирлар ва ёғ тўқималаридан сигнални бостириш, FLAIR, STIR, режимидан фойдаланган ҳолда МР нейрографиясининг махсус баённомалари ишлаб чиқилмоқда (4,14,15,21,22,28,29). Елка чигалининг травматик шикастланишлари учун қуйидаги ўзгаришлар характерлидир: томирнинг орқа миядан авулсациясини кўрсатадиган травматик псевдоменингоцеленинг мавжудлиги; фасцикуляр нақшнинг яхлитлигини бузилиши; ўзакдан маълум бир узунликдаги сигналнинг диаметри ва интенсивлигининг ошиши. Сиқилиш жароҳатларида сигнал гиперинтенсияси шаклидаги ўхшаш ўзгаришлар ва асаб танаси диаметрининг ошиши кузатилади. Шунингдек, МРТ бўйича мушак тўқималарининг интенсивлиги ва қалинлиги маълумотларига кўра, денервация қилинган, қисман денервация қилинган ва бузилмаган мушакларни ажратиш мумкин. Патологик жараёнга томирларнинг аралашуви шубҳа қилинган тақдирда, МР ангиографияси тавсия этилади.





Шундай қилиб, бўйин умуртқа яширин кўндаланг синиши, 1-қовурғанинг синиши беморда елка чигалининг тортишиш травмаси билан тегишли бўлган нерв илдизчаларларнинг узилиб кетиш эҳтимолини оширади. Кўкрак қафаси аъзоларининг рентгенографияси асосан C4, C5 илдизчалари билан иннервация қилинган диафрагма фалажини аниқлашда ёрдам беради.




Елка чигалининг олдинги ва постганглионик шикастланишларини диагностикаси бўйича турли хил тадқиқот усулларининг аниқлигини баҳолашда қуйидаги натижаларга олинган: миелография - 64-81%; КТ миелографияси - 78-94%; МРТ 72-96% (4.21).

Қиёсий ташхислаш
 Ўткир яллиғланишли демиелинизация қилувчи полирадикулонейропатия
 Ўткир ва сурункали яллиғланишли ОИВ демиелинизация қилувчи полинейропатия
 Диабетик нейропатия
 Бўйин спондилёзи
 Сон мононейропатияси
 ОИВ билан боғлиқ дистал оғриқли сезгир-моторикали полинейропатия
 ОИВ билан боғлиқ мульти-мононейропатия
 Лептоменингеал карциноматоз
 ОИВ асоратланган нерв-мушак миопатиялари
 Гийен-Барре синдроми
 Кичик болдир мононейропатияси
 Полиартрит
 Радиацион мононейропатия
 Орқа мия қон айланишининг бузилиши
 Орқа мия инфаркти
 Орқа мияни метастазлар ҳисобига зарарланиши
 Сирингомиелия
 Қон томир нейропатияси

Тор мутахассис маслаҳатига кўрсатмалар:
 Терапевт / Педиатр - соматик ҳолатни аниқлаш ;
 Травматолог– суяк тизимларининг жароҳатли шикастланишлари мавжуд бўлганда
 Нейрофизиолог - зарар даражасини, даволаш ва реабилитация усулларини аниқлаш учун;
 Қон томир жарроҳи– асосий қон томир тузилмаларига зарар етганда ;
 Реабилитация терапевти– умумий реабилитация танлаш ва ҳажми учун;
 Руҳшунос маслаҳати – беморнинг ўзига ҳам, оила аъзолари / васийларига ҳам руҳий ёрдам кўрсатиш ;
 Оториноларинголог – инфекциянинг сурункали ўчоқларини аниқлаш ва санацияси учун ;
 Стоматолог – инфекциянинг сурункли ўчоқларини аниқлаш ва санация учун;
 Зарур бўлганда бошқа мутахассисларнинг маслаҳатлари.


Периферик нервларнинг жароҳати билан касалланган беморда ташхисни шакллантириш

Периферик нерв шикастланадиган беморда ташхис қўйишда қуйидаги кетма-кетлик тавсия этилади:
Клиник шаклнинг хусусиятлари, шикастланиш механизми, жараённинг босқичи, асоратлари, қўшма касалликлар:
1. Ўнг билакнинг пастки учдан бир қисмига ўқ отиш натижасида урта нерв шикастланиши юзасидан қўлнинг парези, енгил оғриқ синдроми, кеч тикланиш даври (10- ХКТ бўйича Т92.3).
2. Ўнг елка чигали қўлнинг ўртача даражада ёпиқ шикастланиши юзасидан проксимал парези, оғриқ синдроми, эрта тикланиш даври ( 10-ХКТ бўйича S 14.3 ) .
3. Тўлиқ узилиш билан ўнг кичик болдир нервнинг очиқ пичоқланган шикастланиш, оёқнинг суст парези; Нервнинг тикилишидан кейинги ҳолати ( 10-ХКТ бўйича S.84.3).

Даволаш


Периферик нервнинг жароҳатли шикастланган беморларни даволаш

Даволаш мақсадлари:
 Оғриқ синдромини йўқотиш
 Шикастланган аъзо ёки тизимнинг йўқолган функциялари учун компенсация қилиш ва (ёки) тўлиқ ёки қисман тиклаш;
 Иккиламчи асоратларнинг олдини олиш ва даволаш
 Беморнинг ҳаёт сифатини яхшилаш

Медикаментоз даволаш
Медикаментоз даволашни бошлашдан олдин оғриқ интенсивлигини баҳолаш керак. Буни амалга ошириш учун турли хил ўлчовлардан фойдаланиш мумкин, лекин энг кўп ишлатиладиган нумерологик баҳолаш шкаласи (НБШ) ёки Визуал аналог шкаласи (ВАШ)дир (1-Илова). Беморга оғриқни шкала бўйича баҳо бериш сўралади (минимал даражадан чидаб бўлмайдиган даражасигача) ва бу миқдорий жиҳатдан балларга қараб баҳо беришга имкон беради.

Биринчи қатор

аналгетиклари опиоди бўлмаган аналгетикларни ўз ичига олади: ностероид яллиғланишга қарши дорилар, антиконвулсантлар, антидепрессантлар, габапентаноидлар, тери ости локал анестетиклар ва серотонинни қайта тутиб олиш ингибиторлари. Иккинчи каторда комбинацияланган даво (биринчи қатор дорилар) ва трамадол ва тапентадол тавсия этилади (4-жадвал). Учинчи қаторда специфик серотонин қайта тутиб олиш ингибиторлари / антиконвулсантлар / NMDA антагонистлари ва интервенцион даво препаратлари; тўртинчи қаторда даво сифатида нейростимуляция; бешинчи қатор -пастдозали опиоид аналгетиклар (морфин эквиваленти 90 бирликдан кўп бўлмаган); ва ниҳоят, дори-дармонларни мақсадли равишда етказиб бериш (брахитерапия, помпа усулида ёрдамида тектал дори жўнатиш) доимий оғриқли беморлар учун сўнгги терапия ҳисобланади (12).

Жадвал 4. Нейропатик оғриқда биринчи ва иккинчи қатор дорилари (12)



ИМАО – моноаминоксидаз ингибиторлари ; СИОЗС – селектив серотонинни қайтариб олиш ингибиторлари; СИОЗСиН –серотонин ва норадреналин селектив қайтариб олувчи ингибиторлар; ТЦА уч циклли антидепрессантлардир.


Антиконвульсантлар [14 , 28]. Максад- шикасланганда ва зарарланган аксонни регенерация пайтида невроген оғриклар йўкотишда ёрдамлашиш


Антидепрессантлар сурункали оғриқ синдроми бўлган беморларга, шунингдек, эмоционал лабил ҳолатида тавсия этилади [14,28]:


Периферик нерв травматик уткир жарохатида, операциядан кейинги даврда ВАШ>8 булган даврда ўткир оғриқ синдроминини коррекциялаш учун буюрилади, качонки юрак кон томир ва нафас тизимида қарши кўрсатмалар бўлмаган тақдирда.

 

Ностероид яллиғланишга қарши дорилар:

Ностероид яллиғланишга қарши дорилар (НЯҚС) периферик нервни травматик жарохатида наркотик аналгетикларга алтернатив ҳисобланади.


Ибупрофен - 6 ёшли болалар ва ундан катталар тана оғирлигининг 1 кг 20-30 мг дозада х 2 маҳал кунига; катталар учун максимал кунлик истеъмол 1,2 г; 12 ёшдан 17 ёшгача бўлган болалар ва ўспиринлар учун - 1,0 г.

Витаминлар:
• Нейротрофик функцияларни яхшилаш ва оғриқни енгиллаштириш мақсадида В гуруҳи витаминлари .
• Витамин "В" комплекси кунига икки таблеткадан икки ҳафта давомида

Антихолинестераза воситалари (нейромидин, нивалин).



Жарроҳлик амалиёти билан даволаш
 

Жаррохлик амалиёти билан даволашга кўрсатмани жароҳатни муддати, жароҳатдан кейинги давр ва қўшимча жароҳатлар борлигига караб аниқланади

Жадвал 5. Жарроҳлик йўли билан даволаш учун кўрсаткичлар


Кўпинча жарроҳлик йўли билан даволаш кесилган ва каттик эзилган жароҳатлар натижасида нерв ўтказувчанлиги бузилиши билан кечган ҳолларда бажарилади, чунки бундай жарохатларда нерв мустақил тикланмайди (ТТБ шароитида бирламчи операция ёки нервни бирламчи хирургик ишлов беришда тикиш нерв ўтказувчанлигини тиклашга ёрдам беради.) (21, 22, 26).



Ўқ отар жароҳатлар бўлса, нерв ўтказувчанлиги бузилиши иккинчи даражали ўзгаришларга олиб келиши мумкин, шунинг учун жароҳатлардан 2-3 ҳафта ўтгач жарроҳлик операциялари бажарилига кўрсатмалар аниқланса бўлади.
Нервнинг ёпиқ жароҳатларида, бошқа шикастлар билан биргаликда келганда, жароҳат кўпинча тракцион шаклда ва қобиқнинг сақланиб қолганлиги билан биргаликда, кейинчалик мустақил ҳолда тикланиши кузатилади.

 

Жароҳатланган нерв тузилмаларини операция пайтида жарроҳ бир қатор қоидаларни ҳисобга олиши керак .
1. Жаррохлик вактида жарохатланган нерв проксимал ва дистал кисми соғлом тукимагача ва кейин жарохатланган сохани кўриш учун яхши шароитни яратаиши лозим.
2. Иккиламчи чандикли асоратларни олдини олиш учун ташки кесим, терининг функционал кесими (бурчаксимон ёки зигзагсимон кесим), айниқса бўғим сохаларини инобатга олиш лозим.

Жароҳатланган нерв тузилмаларини қайта тиклаш учун бажариладиган асосий жарроҳлик турлари невролиз, эндоневролиз, нейрорафия ва невротизациядир.

Невролиз - "ташқи" невролиз жароҳатланган нерв ўзагини ташқи чандиқлардан 360 градусда ажралиши ва дегенерацияланган эпиневрийни олиб ташлаш тушинилади. Невролиз асосан нотўлиқ ўтказувчанлик бузилганда ва нотулиқ анатомик ўзгаришлар бўлиб атрофи чандиқланиши мумкин булган жароҳатларда бажарилади.

Эндоневролиз (ички, интрафасцикуляр невролиз) нерв фасцикуларини очиб нерв асосини ва тутамлари ажратиб, жароҳатланган соҳадан чандиқли тўқимани кесиб олиб ташлашдир. Шунингдек, эндогидроневролиз физиологик эритма ёки анестетик эритмасини ингичка игна орқали шикастланган нервга эпиневрий қаватини очиб юбориш орқали тушунилади.

Нейрорафия – бир нерв ҳамда уч-учига чоклар билан шикастланган нерв танасининг учларини бир бирига тортилмаган ҳолда, тўғридан-тўғри қаршиликдаги ҳамда нерв толасининг марказий ва дистал қисмларининиг кўндаланг кесимида бириктириш имкони бўлганда бажарилади, Операцияга кўрсатма бу диастазаси 3 дан 4,5 смгача бўлган ҳолатларда тутлик анатомик кесилган ҳолларда қўлланилади, бунда бўғимни букилган ёки букилмаган холатда фиксация килиш мумкин.

Жароҳатланган нерв тўқимаси проксимал ва дистал кисми тўлиқ тозаланганда ва микрохирургик йўл билан ажратилгандан сўнг унинг қалинлигига қараб, атравматик 5/0-7/0 тикув иплари билан эпи-периневрий тикилади. Нервни тўлиқ анатомик узилишларида кечиктирилган операциялар давомида, неврнинг проксимал ва дистал қисми охиридаги невромалари билан биргаликда ва у нормал фасцикул сатҳи бўйлаб ўткир тиғ билан кесилади. Нервнинг етарли даражада кесилмаслиги ва чандиқ тўқиманинг қолиб кетиши аксонларнинг ўсиб чиқишига имкон бермайди. Ҳаддан ташқари резекция – диастаз ва тортилиш даражасини оширади. Шикастланган нерв соҳаслари кўндаланг бўйлаб ўкир тиғ билан кесилади. Нервни ажратгандан сўнг нерв кўриниши ёркин донадор, эпиневрий, периневрий қон томирлари яхши кўриниши керак. Нервни мобилизацияси уларнинг нервни диастазасига боғлиқ чок чизиғи тортилиб қолмаган ўтказилади. Бунда нервни таъминловчи қон-томирларни сақлашга катта эътибор бериш керак, нервни анатомик туннел билан нерв транспозиция амалиёти ёрдамида очиш лозим. Периневрал чок, одатда, бир чок учун уч ёки ундан кўп иплар 5 / 0-7 / 0 билан, ҳамда фасцикуляраро (периневрал чок) 7/0-10/0 ипи билан тикилади. Фасцикуляраро чокларда минимал кам сонли чоклар фойдаланилади (6,9,25,26,29).

Нерв тутами травматик жароҳатлари бўлган тақдирда ва уларнинг орасидаги масофа 4,5 см юқори бўлганда, нервлараро нуқсонликни тиклаш учун интерфасцикулар трансплантация усулини қўллаш талаб этилади.

Аутотрансплантация сифатида кўпинча n.suralis ишлатилади.
Қоида тариқасида, катта нерв асоси тикланганда, нуқсонни узунлиги 2 дан 10 смгача бўлган икки ёки ундан ортиқ бириктириш билан алмаштириш керак. Бундай ҳолда, бириктириш узунлиги нуқсон узунлигидан 10-15 фоизга ошиб кетиши керак.
n.suralis дан ташкари, елка ва билакнинг медиал ва латерал тери нервлари, аутовеноз реверсив трансплантат сифатида фойдаланилади. Нервнинг бўш жойларидан фойдаланган ҳолда трансплантация уларнинг диаметри етарлича кичик бўлган тақдирдагина мумкин. Фасцикуляраро трансплантацияни амалга оширишда асосий қийинчилик бу марказий ва дистал нерв бўлимлари фасцикулаларини фарқлашдир.




Тиббий реабилитация


Реабилитация муолажалари
Биринчи босқичда (эрта) тиббий реабилитация касалликнинг ўткир жараёнида ёки бўлмаса биринчи 12-48 соатда стационар шароитида касалликнинг эрта даврида бошланади. Қайта тиклашни амалга оширадиган мутахассисларнинг кўп тармоқли жамоаси билан бемор ёткан жойида бошланади. Беморнинг биринчи босқичда беморнинг аҳволи ва оғирлигини баҳолаш ва кейинги босқич мутахассислар тиббий реабилитация учун муолажа тайинлаш билан якунланади.

Жадвал 6. Поликлиникада периферик нервларни шикастланиши ва уларнинг оқибатлари билан беморни амбулатория текшируви режаси

Госпитализация


ТИББИЙ ЁРДАМНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

Тез тиббий ёрдамнинг шошилинч босқичида ўтказилган диагностика чоралари:
Қон кетишини тўхтатиш ва нерв тузилмаларига зарар етказиш даражасини аниқлаш учун очиқ жароҳатлар билан жароҳатни қайта кўриб чиқиш.

Амбулатория шароитида ўтказиладиган асосий (мажбурий) ташҳис текширувлари:
 Антропометрия
 шикоятлар ва анамнезни йиғиш;
 умумий текшириш ( қон босими, пульс, ҳароратни ўлчаш )
 неврологик текширув (маҳаллий сезгирлик, парестезия, моторикани йўқотиш даражасини баҳолаш).
 маҳаллий текширув (жароҳатнинг табиати ва чуқурлиги, оғир қон кетишида, қон кетишини тўхтатиш учун босим бандажини қўйиш).

Беморни режали тарзда госпитализация қилганда керакли текширув турлари
- УҚТ
- Коагулограмма , ҚУВ
- периферик нервларнинг ЭНМГ
- Маҳаллий зарар кўрган соҳани ультратовуш текшируви.

Госпитализацияга қўрсатмалар:

Режа асосида касалхонага ётқизишга кўрсатма:
 Соматик ҳолатни барқарорлаштириш;
 Режалаштирилган операция учун қаршилик бўлмаса
 Амбулатория шароитида амалга оширишнинг иложи бўлмаган ҳолда жарроҳлик олди текширув ва муолажага эхтиёж
 неврологик етишмовчилигининг ижобий томонга силжиши бўлмаслиги, амбулатория шароитида бирламчи чокдан кейин ЭНМГ натижалари бўлмаган ҳолда
 Режалаштирилган жарроҳлик амалиётга эхтиёж;
 Иккиламчи мушак-бўғим асоратларни олдини олиш максадида операциянинг зарурлиги.

Шошилинч касалхонага ётқизишга кўрсатма:
• очиқ турдаги жароҳатлардаги қон кетишида;
• юрак-қон-томир ва нафас олиш етишмовчилиги намоён бўлган шок белгилари;
• асаб тузилмаларининг проекциясида ўткир травма натижасида неврологик танқисликнинг пайдо бўлиши.

Маълумот

Фойдаланилган адабиётлар

  1. Клинические протоколы, руководства, рекомендации Министерства здравоохранения Республики Узбекистан 2020
    1. 1. Григорович К.А. : Хирургическое лечение повреждений нервов. Ленинград ,1981, 286с. 2. Древаль О.Н., Оглезнев К.Я., КузнецовА.В. и др.: Патология периферической нервной системы. В кн.: Руководство по нейрохирургии. Под редакцией проф. Древаля О.Н. Том2.Геотар-медиа. Москва. 2013.С.635-734 3. Оглезнев К.Я. ,Ахметов К.К., Сак Л.Д. идр.: Диагностика и микрохирургия травматических повреждений плечевого сплетения и корешков спинного мозга, которые его образуют. В сб. науч. тр.: Микрохирургия травматических повреждений периферических нервов . Москва, 1983,стр 10-29. 4. ФедяковА.Г., Древаль О.Н., Севастьянов В.И. и др.: Экспериментальное клиническое обоснование применения биодеградируемых имплантатов в хирургическом лечении поражений периферических нервов. Журнал Вопросы нейрохирургии, 2010, №3, с15-20. 5. Шевелев И.Н., Сафронов В.А., Лыкошкина Л.Е. , Гроховский , Гроховский Н.П.: Микрохирургическое лечение травматических повреждений плечевого сплетения. Вопросы нейрохирургии, 1989,№6, стр.22-27. 6. Яхно Н.Н., Штульман Д.Р., Мельничук П.В. и др.: Болезни нервной системы. Том1.Москва, Медицина. 1995 год, стр 524-527. 7. Birch R.: Brachial plexus injuries. J Bone Joint Surg 78B: 986-992, 1996. 8. Blair D.N., Rapoport S., Sostman H.D., Blair O.C.: Normal brachial plexus: MRJ.Radiology 165: 763-767, 1987. 9. Bowen B.C. et al.: Radiation-induced brachial plexopthy: MR and clinical findings. Am JNeuroradiol 17: 1932-1936, 1996. 10. Chuang D.C., Epstein M.D., Yeh M.C., Wei F.C.: Functional restoration of elbow flexionin brachial plexus injuries: results in 167 patients. J Hand Surg 18: 285-291, 1993. 11. Davis D.H., Onofrio B.M., Rapoport S. et al.: Brachial plexus injuries. Mayo Clin Proc53: 799-807, 1978. 12. Daniel Bates, MD, B. Carsten Schultheis, MD, PhD, Michael C. Hanes, MD, Suneil M. Jolly, MD, Krishnan V. Chakravarthy, MD, PhD,k,jk Timothy R. Deer, MD, Robert M. Levy, MD, PhD, and Corey W. Hunter, MD.:A Comprehensive Algorithm for Management of Neuropathic Pain.Review ArticlePain Medicine, 20, 2019, S2–S12 13. Dubuisson A.S., Kline D.G., Weinshel S.S.: Posterior subscapular approach to thebrachial plexus. J Neurosurg 79: 319-330, 1993. 14. Filler A.G., Kline D.G., Toussaint C.P. et al.: Management of peripheral nerve disorders.In: Youmans Neurological surgery, 6 ed., Elsevier, p.2361-2546. 15. Idan Sharon, Brian H Kopell et al: Acute nerve injury Medscape/14/03/2016 16. Hall S.: The response to injury in the peripheral nervous system. J Bone Joint Surg, 2005,87: 1309-1319. 17. Kline D.G., Hackett E.R., Happel L.H.: Surgery for lesions of the brachial plexus. Arch Neurol 43: 170-181, 1986. 18. Kretschmer H.: Intergrietes Therapieprogramm bei traumatishen Schadigungen des Plexus brachialis. Chirurg 52: 349-350, 1981. 19. Leffert R.D.: Brachial plexus Injuries. Churchill Livingstone, New York, 1985, pp.1-27, pp.161-188. 20. Little K.M., Zomorodi A.R., Selznick L.A. et al.: An eclectic history of peripheral nerve surgery. Neurosurg Clin N Am, 2004, 15: 109-128. 21. Liveson J.A., Ma D.M.: Laboratory Reference for Clinical Neurophysiology – F.A.Davis Company, Philadelohia, 1992, 513 p.

Маълумотлар


Ишчи гуруҳ учун алоқа манзили:
E-mail:
Ўзбекистон Республикаси, Тошкент шаҳри, Ҳумоюн мавзеси, 40, 100176 Республика ихтисослаштирилган нейрохирургия илмий ва амалий тиббиёт маркази
Тел: (+71) 264-96-30
Факс: (+71) 264-96-22

Клиник баённома тузиш бўйича ишчи гуруҳ таркиби
1. Ахмедиев Маҳмуд Мансурович- тиббиёт фанлари доктори, РИНИАТМ болалар нейрохирургия патологияси бўлими раҳбари.
2. Кадирбеков Равшан Турсунбекович–т.ф.д, РИНИАТМ нейроонкология бўлими шифокор ординатор-нейрохирурги
3. Юлдашев Равшан Муслимович- т.ф.д, РИНИАТМ умуртка ва орқа мия нейропатологияси бўлими врач ординатор-нейрохирург
4. Асадуллаев Улуғбек Максудович- т.ф.д, РИНИАТМ бош шифокори
5. Заремба А.Е. - РИНИАТМ нерв қон-томир ва периферик патология бўлими ходими.

Масъул ижрочилар
1. Юлдашев Равшан Муслимович- т.ф.д, РИНИАТМ умуртқа ва орқа мия нейропатологияси бўлими врач ординатор-нейрохирурги
2. Заремба А.Е. - РИНИАТМ нерв қон-томир ва периферик патология бўлими ходими.

Ишчи гуруҳ раҳбари
Кариев Гайрат Маратович- тиббиёт фанлари доктори, профессор, РИНИАТМ директори.

Тақризчилар:
Усмонхонов Одилхон– т.ф.н , ТТА нейрохирургия кафедраси дотценти

Услубий таъминот:
1. Ядгарова К.Т. - тиббиёт фанлари номзоди, Ўзбекистон Республикаси Инновацион соғлиқни сақлаш миллий палатаси Тиббий стандартлар ва протоколларни ишлаб чиқиш бўлими бошлиғи.
2. Хашимова А. - Ўзбекистон Республикаси Инновацион соғлиқни сақлаш миллий палатаси бош мутахассиси
3. Юлдашева Н.Д. - Ўзбекистон Республикаси Инновацион соғлиқни сақлаш миллий палатаси етакчи мутахассиси

Қисқартмалар рўйхати
РФВ - рекальцификациянинг фаолланиш вақти
АЛАТ - аланинаминотрансфераза
АСАТ - аспартатаминотрансфераза
ФКТВ - фаоллаштирилган қисман тромбопластин вақти
ҚИВ - қон ивиши вақти
ММИ–магнит майдони индукцияси
ДФМ - Даволовчи физиотерапевтик машқлари МСКТ - мултиспирал компьютер томографияси
МСКТ-АГ - мультиспирал компьютер томографияси - ангиография
МРТ - магнит-резонанс томография МРА-АР магнит-резонанс томография - ангиорежим
НЯҚДВ-ностероид яллиғланишга қарши дори воситалар ҚУТ - қоннинг умумий таҳлили СУТ - сийдикнинг умумий таҳлили
ЎММ - ўзгарувчан магнит майдон
ПНТ - периферик нерв тизими ПНТШ - периферик нервларнинг травматик шикастланиши
УТТ - ультратовуш тадқиқоти ФТД- Физииотерапевтик даволаш
ЭНМГ - электронейромиография

Далиллар даражаси шкаласи:


Тавсиялар синфлари



ТИББИЙ ХИЗМАТ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ МЕЗОНЛАРИ
Периферик нервларнинг жароҳатли шикастланиши ва уларнинг оқибатларини даволаш натижаларини баҳолаш бир қатор сабабларга кўра қийинлашади: регенерация жараёнининг давомийлиги, иннервациянинг индивидуал хусусиятлари ва йўқолган функцияларни тиклаш қобилияти, лигаментоз-артикуляр аппаратнинг комбинацияланган шикастланиши ва турли муаллифларнинг ҳужжатларининг стандарти йўқлиги.
Қоида тариқасида мушакларнинг фаолиятини 3 баллгача ёки ундан юқори даражага етказиш яхши ва қониқарли натижалар ҳисобланади. Кўпинча натижалар 1 ёшдан 2-3 ёшгача баҳоланади. Бирламчи нерв чоклари одатда энг кичик жароҳат олган беморларга қўлланилади, бу эс аяхши натижаларга олиб келади (аъло ва яхши -70-80%).
Жароҳати оғирлиги сабабли кечиктирилган операциялар бироз ёмонроқ натижалар беради (жуда яхши ва яхши -60-70%).

Тиббий ёрдам сифатини баҳолаш мезонлари



1 -Илова

Визуал аналог шкаласи





2-Илова

Тиббий аралашувга ахборот асосида розилик бериш маълумотномаси

Тиббий аралашув - инсоннинг жисмоний ёки руҳий ҳолатига таъсир қиладиган ва профилактика, тадқиқот, диагностика, терапевтик ва реабилитация йўналишларига эга бўлган беморга нисбатан тиббий текширув ва (ёки) тиббий манипуляция турларидир.

1. Мен, _______________________________________________________________________ , ( бемор ёки ишончли вакил Ф.И.О.)
«____»_______________ _____й
Йили туғилганман , қуйидаги манзилда рўйхатга олинганман , _____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________, маълумот бераман (бемор ёки ишончли вакил яшаш манзили )
Режалаштирилган тиббий аралашувга розилик бераман _____________________________
_____________________________________________________________________________
(Тиббий муассаса номи )

2. Менга қулай бўлган шаклда, режалаштирилган тиббий аралашувлар, уларнинг оқибатлари, келгуси текширув, ташхис қўйиш ва/ёки даволанишнинг кутилаётган натижалари, шу жумладан асоратлар эҳтимоли, шунингдек, тиббий аралашувни рад этиш оқибатлари тушунтирилди.

3. Тиббий аралашувнинг натижаси ва натижасини аниқ башорат қилиш мумкин эмаслигидан хабарим бор. Мен ҳар қандай даволаш ёки операция ҳаёт учун бир хавфли бўлиб , вақтинчалик ёки доимий қисман ёки тўлиқ ногиронликка олиб келишини тушунаман . Тиббий аралашувлар натижалари бўйича кафолатлар мавжуд эмас.

4. Тиббий аралашувларнинг диагностик, терапевтик ва бошқа вариантларида кутилмаган фавқулодда ҳолатлар ва асоратлар пайдо бўлиши мумкинлигини тушунаман, унда мен зарур фавқулодда ҳаракатларга (такрорий операциялар ёки процедураларга) розилик бера олмайман. Бундай вазиятларда, тиббий аралашув курси ўз хоҳишимга кўра шифокорлар томонидан ўзгартирилиши мумкин.

5. Мен бўлажак тиббий аралашув самарадорлигини юқори бўлиши учун, менда дори-дармон ва озиқ-овқат махсулотларига индивидуал муросасизлик ва аллергик холатлар шунингдек чекиш, алкогол, наркотик ёки заҳарли дори воситаларига муносабатим , шу жумладан, менинг саломатлигим, ирсият билан боғлиқ барча муаммолар ҳақида шифокорга хабар беришим керак , деб биламан.

6. Мен жарроҳлик пайтида қон йўқотилиши мумкинлигини тушунаман ва менга донор қони ёки унинг таркибий қисмларини қуйиш керак бўлиши мумкин, бунга ихтиёрий розилигимни бераман . Мен қон қуйиш мақсади ёки унинг таркибий қисмлари, қуйиш учун сабаблари , муолажанинг ўтқазилиш тартиби ва қоидалари , мумкин бўлган оқибатлари ҳақида даволовчи шифокордан тушунтиришлар олдим . Мен барча зарур тиббий чора-тадбирларни амалга оширишга розиман. Мен қон қуйиш ва уларнинг компонентларини қабул қилишдан бош тортсам , касалликнинг эҳтимолий кечишидан хабардорман.

7. Мен тиббий ва диагностика жараёнини ҳар қандай ахборот воситаларига, ҳар қандай техник воситалардан фойдаланишга, шунингдек, диагностика ва терапевтик мақсадлар, жумладан, ҳужайралар, тўқималар ва биологик суюқликлар учун биологик материаллардан намуналар олишга розиман.

8. Менга тиббий ёрдам кўрсатишда бир ёки бир нечта профлактик , диагностик , даволаш ва реабилитация усулларини рад этиш ёки унинг (уларнинг) тугатилишини талаб қилиш ҳуқуқим борлиги тушунтирилди ва бундай рад этишнинг мумкин бўлган оқибатлари ҳам тушунтирилди.

9. Менга қулай бўлган шаклда йиллик дастур доирасида тегишли турдаги бепул тиббий ёрдам олиш имконияти, шу жумладан фуқароларга бепул тиббий ёрдам кўрсатишнинг ҳудудий, давлат кафолатлари тушунтирилди.

10. Мен фақат касаллигим, унинг прогнози ва даволаш усуллари хакидаги маълумотни фақат қуйдагиларга беришингизга рухсат бераман . _____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
(ишончли шахслар )

11. Мен ушбу ҳужжатнинг барча тавсилотлари билан танишман, мен уларга тушундим ва буни қуйида қўл қўйиш орқали исботлайман
Имзо
Сана «___»______________ ______г.

Бириктирилган файл

1. ( Нейрохирургия_йўналиши_бўйича_клиник_баённомалари,_ташхислаш_ва_даволаш_стандартлари_(2020)_стр_436-468.pdf ) читать/скачать файл

Диққат!

  • Занимаясь самолечением, вы можете нанести непоправимый вред своему здоровью.  
  • Информация, размещенная на сайте MedElement и в мобильных приложениях "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта", не может и не должна заменять очную консультацию врача. Обязательно обращайтесь в медицинские учреждения при наличии каких-либо заболеваний или беспокоящих вас симптомов.  
  • Выбор лекарственных средств и их дозировки, должен быть оговорен со специалистом. Только врач может назначить нужное лекарство и его дозировку с учетом заболевания и состояния организма больного.  
  • Сайт MedElement и мобильные приложения "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта" являются исключительно информационно-справочными ресурсами. Информация, размещенная на данном сайте, не должна использоваться для самовольного изменения предписаний врача.  
  • Редакция MedElement не несет ответственности за какой-либо ущерб здоровью или материальный ущерб, возникший в результате использования данного сайта.
На главную
Наверх