Орқа мия дизрафизми билан касалланган болаларни диагностикаси ва олиб бориш тактикаси бўйича миллий клиник баённомаси

Национальный клинический протокол о диагностике и тактике лечения детей с дизрафией спинного мозга. Врожденная спинномозговая грыжа

Версия: Клиник баённомалар 2020-2023 (Ўзбекистон)

Spina bifida [неполное закрытие позвоночного канала] (Q05)
Неврология детская, Нейрохирургия, Педиатрия

Умумий маълумот

Қисқача маълумот


Ўзбекистон Республикаси
Соғлиқни сақлаш вазирининг
2021 йил “30” ноябрдаги 273-сонли
буйруғига 11-илова

Нейрохирургия йўналиши бўйича клиник баённомалари, ташхислаш ва даволаш стандартлари

ОРҚА МИЯ ДИЗРАФИЗМИ БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БОЛАЛАРНИ ДИАГНОСТИКАСИ ВА ОЛИБ БОРИШ ТАКТИКАСИ БЎЙИЧА МИЛЛИЙ КЛИНИК БАЁННОМА

Клиник муаммо: Нейрохирургия

Ҳужжат номи: Орқа мия дизрафизми билан касалланган болаларни диагностикаси ва олиб бориш тактикаси бўйича миллий клиник баённомаси

Тиббий ёрдам кўрсатиш босқичлари: Ушбу баённома Ўзбекистондаги соғлиқни сақлаш тизимининг бирламчи, иккиламчи ва учинчи босқич муаасасалари учун мўлжалланган

Ишлаб чиқиш санаси: 5.11.2020 йил

Янгиланишни режалаштирилган: 2024 йил 1-чораги

КИРИШ
Орқа мия дизрафизми (лотинча raphe - чок) - умуртқа поғонаси ва орқа мия аномалияларининг ноодатий, хилма-хил гуруҳи бўлиб, умуртқа камарларининг парчаланиши билан ифодаланади (spina bifida). Туғма нуқсонлар диагностикаси ва даволаш муаммосининг долзарблиги, авваламбор, ушбу патология чақалоқлар ўлими, болалар касалланиши, ногиронлик сабаблари, шунингдек касалликларнинг юқори частотаси таркибидаги улушининг ортиши билан боғлиқ. Перинатал ва болалар ўлимининг сабаблари таркибида туғма нуқсонларнинг улуши мос равишда 20,6% ва 20% ни ташкил қилади ва аксарият ҳолларда кўп омилли генезга эга (5). Орқа мия чурралари диагностикаси ва жарроҳлик йули билан даволаш муаммоси нейрохирург, болалар жарроҳи, ортопед, невропатолог, уролог ва бошқа мутахассисликлар шифокорларини диққатини жалб қилмоқда, аммо ҳалигача тўлиқ хал қилингани йўқ. Ушбу баённома орқа мия дизрафизми билан касалланган болаларда диагностика, жарроҳлик тактикаси, медикаментоз даво ва реабилитация қилиш бўйича тавсияларини ўз ичига олган.

Орқа мия дизрафизми билан касалланган болаларни даволаш буйича баённомани ишлаб чиқиш мақсадлари ва вазифалари
Ушбу баённомани ишлаб чиқишдан мақсад, далилий тиббиёт тамойилларига асосланган сўнгги илмий маълумотларга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида орқа мия дизрафизми билан касалланган болалар учун юқори сифатли диагностика ва жарроҳлик даволашни таъминлашдир.

Ушбу мақсадга эришиш учун баённома ишлаб чиқувчилари қуйидаги вазифаларни ҳал қилишди:
1. Орқа мия дизрафизмини ўз вақтида юқори сифатли ташхислаш ва уни болаларда жарроҳлик даволаш учун меъёрий-услубий базани таъминлаш.
2. Орқа мия дизрафизмини эрта ташхислаш имкониятларини кенгайтириш.
3. Орқа мия дизрафизмларининг жарроҳлик амалиётини ўз вақтида ўтказиш.

КХТ-10 кодлари
Халқаро касалликлар таснифи 10-чи кўригида (ХКТ-10), орқа мия дизрафизми Q 05 сарлавҳасига киритилган:
Q05.0 Бўйин соҳаси Spina bifida си гидроцефалия билан
Q05.1 Кўкрак соҳаси Spina bifida си гидроцефалия билан
Q05.2 Бел соҳаси Spina bifida си гидроцефалия билан
Q05.3 Думғаза соҳаси Spina bifida си гидроцефалия билан
Q05.4 Spina bifida гидроцефалия билан, аниқлик киритилмаган
Q05.5 Гидроцефалиясиз бўйин соҳаси Spina bifida си
Q05.6 Гидроцефалиясиз кўкрак соҳаси Spina bifida си
Q05.7 Гидроцефалиясиз бел соҳаси Spina bifida си
Q05.8 Гидроцефалиясиз думғаза соҳаси Spina bifida си
Q05.9 Spina bifida, аниқлик киритилмаган

Бемор тоифаси
Орқа мия дизрафизми ташҳиси бўлган беморлар.

Баённоманинг мақсадли гуруҳи:
1. нейрохирурглар
2. неврологлар
3. педиатрлар
4. умумий амалиёт шифокорлари
5. ортопедлар
6. генетиклар
7. урологлар
8. функционал диагностлар
9. реабилитологлар
10. физиотерапевтлар
11. тиббиёт олий ўқув юртлари ва колледжлари талабалари,
12. тиббиёт олий ўқув юртлари ва колледжлари ўқитувчилари,
13. резидентлар, магистратура резидентлари (аспирантура).

Орқа мия дизрафизми таърифи

Орқа мия дизрафизми (СД) - бу турли хил аномалиялар ва нерв найлари ривожланишининг умуртқа даражасидаги бузилишининг умумий атамаси. Чет эл адабиётида улар spina bifida сифатида белгиланади.

Spina bifida - бу марказий асаб тизимининг жиддий мальформацияси бўлиб ва аксарият ҳолларда болаларнинг ногиронлигига олиб келади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, дунё мамлакатларида туғма нуқсонли болалар туғилишининг йиллик улуши 4-6% ни ташкил қилади (14,47). Эмбриогенетик нуқтаи назардан spina bifida - бу эмбриогенезнинг бошида ирсий касаллик туфайли келиб чиқадиган аномаллиядир.

Иккита асосий нозология мавжуд (12):
Spina bifida occulta - туғма нуқсонли бир нечта умуртқа қирраси суягининг йўқлиги ёки умуртқа камарларининг тўлиқ ёпилмаслиги, нерв найчаси ривожланишидаги яққол нуқсон;
Spina bifida apertae - иккита патологик ҳолатни ўз ичига олади – менингоцелле (пардалар қопчасида нерв толалари бўлмайди) ва миеломенингорадикулоцелле (орқа мия ва илдизларининг анормал ривожланиши).
Орқа мия чурралари каудал умуртқанинг лумбосакрал, сакрал қисмларида кўпроқ учрайди. Бу нуқсоннинг локализацияси билан каудал дисплазия синдромининг барча клиник кўринишлари ўзини намоён қилади.

Таснифи


СД таснифи (14)

Spina bifida анатомик белгиларга кўра қуйидагиларга бўлинади:

1. Spina bifida occulta:
• Ажралган орқа мия:
 диастематомиелия
 дипломиелия
• Тортилган орқа мия
• Орқа мия липомаси ёки дермоид

2. Spina bifida apertae
• Орқа мия чурраси:
 Менингоцелле
 Менингорадикулоцелле
 Миеломенингоцелле
 Миелоцистоцелле
 Рахишизис

Жойлашиши бўйича spina bifida қуйидагиларга бўлинади:
• Бўйин соҳаси
• Кўкрак қафаси
• Бел соҳаси
• Бел-думғаза соҳаси
• Думғаза соҳаси

Гидроцефалияга боғлиқлиги бўйича:
 Гидроцефалияли spina bifida
 Гидроцефалиясиз spina bifida

Spina bifida occulta - бу патология европоид ирқига мансуб одамларнинг тахминан 20% да учрайди, ва кўпгина ҳолларда хеч қандай даволанишни талаб қилмайди. Аммо баъзи ҳолларда у нуқсонлик билан бирга келиб, орқа мия бел соҳаси умуртқалари, нервлари ва орқа мия конусиниг жароҳатланишига олиб келувчи омилларга сабаб бўлади. Бу патологиялар: диастоматомиелия, тортилган орқа мия синдроми (thetered cord), умуртқа липомаси ёки дермоид (9, 14).

«Ажралган орқа мия» патологиясининг икки хил тури бор:
Диастоматомиелия - суяк бошоғининг орқа мия ва миянинг қаттиқ пардасининг айрилиши.
Дипломиелия қаттиқ мия пардасиниг бутунлиги сақланган ҳолда орқа миянинг иккига айрилиши.
Тортилган орқа мия синдроми (thethered cord) бу ҳолат, орқа мия конусининг аномал пастки жойлашиши билан характерланиб, кўпинча калта, йўғон оҳирги тола «filum terminale» орқа мияни паста тортиб ундаги қон айланиши бузилишига сабаб бўлади. Худди шундай патологик ҳолатларга умуртқа липомаси, дермоид, диастоматомиелиялар ҳам олиб келиши мумкин.
Рахишизис (рахисхизис) умуртқа поғонаси шаклланиши нуқсонининг оғир тури бўлиб, тери қоплами дефекти ва орқа мияниг очилиши билан комбинацияланади.
Менигоцелле – умуртқа қамарлари туғма аномалияси бўлиб, нерв тўқимасининг аномалиясисиз, мия пардасининг кистоз катталашиши. 1/3 ҳолатларда неврологик бузилишлар кузатилади.
Менингорадикулоцелле - мия пардаларидаги кистоз шиши ва умуртқа қамарлари туғма ривожланишидаги нуқсон. Чурра таркибига мия нерв толалари ҳам кириб, уларнинг баъзилари чурра ички қавати билан боғланиб шу ерда тугайди. Орқа мия ўз жойида жойлашган бўлади. Неврологик симптомлар намоён бўлмайди ёки енгил ифодаланади.
Миеломенингоцелле - мия пардаларидаги кистоз шиши ва умуртқа қамарлари туғма ривожланишидаги нуқсони бўлиб, орқа мия функционал ва структурал ўзгариши билан кечади.

Беморларда “Орқа мия дизрафизми” ташҳисини шакллантириш
Орқа мия дизрафизми билан касалланган беморларнинг ташҳисини шакллантиришда қуйидаги кетма кетликка амал қилинади: клиник характеристикаси, жойлашуви, тетринг синдром, асоратлар, ёндош касалликлар.

Этиологияси и патогенези


Этиопатогенези
Ҳомиладорликнинг биринчи ҳафтасида хужайралар бўлиниши билан биргаликда эмбрионал тугунлар шаклланади. Иккинчи ҳафтаси муддатида - эмбриондан ташқари қисмларнинг шаклланиши ва эмбрионнинг ўқ органлари шаклланади. Учинчи ҳафта муддатида бирламчи (ҳомиладорликнинг 3-4 хафталиги) ва иккиламчи (ҳомиладорликнинг 4-7 хафталиги) нейруляция босқичларидан ўтадиган ташқи жинсий қаватидан бирламчи асаб найчасини ҳосил қилиш жараёни содир бўлади. Ҳомила ривожланишининг 4-ҳафтасида бирламчи асаб пластинкасининг қирралари қалинлашади ва юқорига бурилиб чуқурча ҳосил қилади, сўнгра мия ва умуртқа найчани келтириб чиқарадиган асаб найчасини ҳосил қилади. Шу билан бирга, эндодермал баргдан chorda dorsalis ҳосил бўлади, унинг атрофида мезодермадан иккита асосий вертебрал рудимент ётади. Умуртқа ёйлари ривожланиб бориши билан улар ёпилади. Мия пардалари мезодермадан ҳам пайдо бўлади. Умуртқа ёйларининг ёпилиши ва умуртқа поғонасининг юмшоқ тўқималар билан ёпилиши дастлаб ўртанинг учдан бирида, кейин бошида ва охир-оқибат пастки каудал қисмида учрайди (12, 16, 21).

Кўпгина муаллифларнинг фикрига кўра, умуртқа чурраси ривожланиши нерв найчанинг мальформациясига асосланган бўлиб, у мия найчасига медулляр пластинкасининг қўшилиши ва ёпилиши кечикиши натижасида пайдо бўлади (18). Айнан эмбриогенезнинг ушбу босқичларида бирламчи нейруляция бузилишлари ва умуртқа дизрафиялар шаклланиши содир бўлади. Иккиламчи нейруляция босқичида люмбосакрал ўмуртканинг мальформациялари пайдо бўлиши мумкин. Умуртқалар камарининг ривожланиши ва ёпилиши жараёни бузилади, бу одатда мезодермадан келиб чиқадиган эктодермадан ва миянинг мембраналаридан ҳосил бўлган юмшоқ тўқималар билан биргаликда орқа мия каналини ёпади. Орқа мия каналининг орқа деворида суяк нуқсони мавжудлиги натижасида субарахноидал бўшлиқда орқа мия суюқлиги босимининг ошиши таъсирида томирлар ва мембраналар билан умуртқа бўртиб чиқиб, тери билан қисман ёки тўлиқ қопланадиган ҳажм ҳосил бўлишини ҳосил қилади (25).

Орқа мия дизрафизми ривожланиши хавфли омиллари


Юқорида айтилганларнинг ҳаммаси шуни кўрсатадики, туғма умуртқа чурралар ривожланиши дисэмбриогенез жараёнлари билан боғлиқ бўлиб, улар нохуш ташқи омиллар таъсирида келиб чиқади ва ирсий, эмбрионнинг ривожланаётган асаб тизимига таъсир қилади.

Диагностика


ОРҚА МИЯ ДИЗРАФИЗМИНИНГ ДИАГНОСТИКАСИ

Шикоятлар ва анамнез

Баҳолаш тавсия этилади:
- беморнинг ота-онасидан шикоятларнинг ифодаланганлиги тўғрисидаги маълумотлар;
- шикоятлар пайдо бўлиш вақти ва ўзгариш динамикаси;
- аввалги даволанишлар;
- ёндош патологиянинг мавжудлиги;
- аллергия, дори воситаларини ножўя таъсири мавжудлиги.

Орқа мия дизрафизми жарроҳлигида текширувнинг ушбу элементи алоҳида аҳамиятга эга. Бемор (бола)ни текширишда одатда иккита асосий шикоят мавжуд - бу чурра чиқиши ва асаб тизими билан боғлиқ косметик нуқсон ва бу ота-онанинг иккала шикоятни тақдим этиши умуман зарур эмас. Дастлабки суҳбатда ота-оналар фақат косметик нуқсон ҳақида ташвишланишлари мумкин. Бел ва думғаза жойлашуви чурралари учун одатий бўлган неврологик етишмовчилик билан, ота-оналар бир ёки иккала оёқларда заифлик ва ҳаракатнинг чекланганлигини кўрсатиши мумкин. Тос аъзолари функциясининг ҳолати ҳақида маълумотлар йиғилиши керак, чунки орқа мия дизрафизми билан тез-тез сийиш, нажасни тутмаслик ва анус оралиғи сезувчанлигининг пасайиши кузатилади.

Беморда чурра ҳалтасидан ликворея кузатилиши, ҳарорат кўтарилиши, вақт ўтиши билан чурра ҳалтаси катталашиб боришини аниқлаш керак. Бундан ташқари, ота-оналарга орқа мия дизрафизмидан олдин маслаҳат берилганми ёки беморга бирон бир муолажа ўтказилганлигини аниқлаш керак. Хусусан, беморнинг кун давомида асосан Тренделенбург ҳолатида бўлиши, ота-оналар чурра шишига мазли малҳамдан фойдаланишини аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Бемор чурра ҳалтасининг ёрилишини олдини олиш учун интракраниал гипертензияни камайтириш учун дори-дармонларни қабул қилишини ҳам (29). Беморнинг тиббий ёзувлари билан танишиш жуда муҳимдир, айниқса, ривожланишнинг аномалиялари билан боғлиқ бўлган ҳолатларда. Бу жуда қизиқ, гарчи амалий жиҳатдан кўпинча аҳамиятсиз бўлса ҳам, орқа мия дизрафизмининг пайдо бўлишига олиб келадиган хавф омилларини аниқлаш учун беморнинг онасининг ҳомиладорлиги қандай кечган. Ва ниҳоят, орқа мия дизрафизми бўлган болаларнинг аксарияти латексга алергияси борлиги сабабли, ота-оналар бемор билан мулоқотда бўлганларида латекс қўлқоплардан фойдаланишдан сақланишлари керак (1,8).

Мактабгача ва мактаб ёшидаги беморларнинг ота-оналарининг анамнезини йиғишда, операция қачон ўтказилганлиги, операциядан олдин ота-оналар қандай шикоятларни билдирганликларини аниқлаб олиш керак. Операциядан кейинги даврда беморнинг аҳволи қандай ўзгарган. Операциядан кейинги даврда қандай ўзгаришлар қайд этилди. Невропатолог, уролог ва педиатр томонидан қандай даволаш қилинганлигини билиб олиш керак. Кекса ёшдаги беморлардан шикоятларни тўплашда маҳаллий ва таркок оғриқ синдроми мавжудлигини аниқлаштириш керак, бу кўп ҳолларда иккиламчи тортилган орқа мия синдроми белгиларини кўрсатади. Юришнинг бузилиши, сезгирликнинг ўзгариши, энурез ва энкопрез кўринишидаги неврологик дефицитнинг ривожланишини аниқлаб олиш жуда муҳимдир. Юқоридаги шикоятлар мавжуд бўлганда, орқа миянинг иккиламчи тортилиш синдромини жарроҳлик даволаш учун кўрсатмаларни аниқлаш учун қўшимча текширув ўтказиш керак (6,19).

Физикал кўрув

Тавсия этилади:
- терининг ва беморнинг неврологик ҳолатини баҳолаш билан, беморни умумий клиник текширувдан ўтказиш;
- чурра ҳалтасидан ликворея бор/йўқлиги белгиларини аниқлаш;
- ёндош гидроцефалия белгиларини бор/йўқлигини аниқлаш;
- ёндош патология мавжуд бўлса, тегишли мутахассис шифокорига мурожаат қилиш;
- юқумли ўчоқлар мавжуд ёки йўқлигини аниқлаш.

Клиник кўринишларнинг ифодаланганлиги, умуртқа шикастланиш чуқурлиги ва асаб касалликларининг намоён бўлиш даражасига боғлиқ. Орқа мия шикастланишининг чуқурлигига қараб, турли хил ўзгаришлар кузатилади - кичик рефлексли бузилишлардан то тўлиқ фалажгача. Миеломенингоцелле шакли устун бўлган чурраларнинг бел-думғаза локализацияси билан боғлиқ бузилишлар айниқса оғир кечади (11,50).

Асаб касалликлари асосида оёқлар, сийдик қопи ва тўғри ичакнинг иннервация механизмларининг бузилиши ётади. Оёқлар фалажи, сийдик қопи ва тўғри ичак сфинктерлари фалажининг комбинацияси, орқа миянинг ялпи ривожланмаганлиги натижаси деб ҳисобланади. Менингоцелле клиник жиҳатдан асаб касалликлари бўлмаган чурралар кистаси билан намоён бўлади. Орқа чурранинг бошқа шаклларида сийдик қопи ва тўғри ичак дисфункцияси мавжуд бўлиб, ҳақиқий тутилмаслик шаклида намоён бўлади. Миеломенингоцелле билан оёқлар биргаликда кўп ҳолларда сийдик қопи ва тўғри ичакнинг фаолияти бузилган ҳолда тўлиқ чуқур параплегия кузатилади.

Орқа мия ва унинг нерв илдизлари чурраси ҳалтачасига қўшилса, оёқларнинг, шунингдек, сийдик қопи ва тўғри ичак сфинктерларининг фалажланиш эҳтимоли кучаяди (7,46).

Оёқларнинг ланж фалажи оёқларнинг паралитик деформациялари, яссиоёқлик ва умуртқа чурраларида сезувчанликни бузилиши трофик яраларга олиб келади. Маймоқ оёқлар, яссиоёқлик ва оёқларнинг фалажи ва парези фонида пайдо бўладиган иккиламчи ўзгаришлар бўлиб, трофик яралар бу жараёнга вегетатив толалар жалб қилинишининг натижасидир (13,15,46).

Аслида неврологик текширув умумий қабул қилинган усул бўйича амалга оширилади (15), агар бемор тўлиқ текширилмаса, масалан, бел-думғаза соҳаси гипертрихиози каби муҳим аломатларни кўриш имкониятини истисно қилади. Неврологик текширув умуртқа поғонаси каналининг ҳолати ва унинг таркибини инструментал усуллардан фойдаланган ҳолда ўрганишга имкон беради. Неврологик намойишлар жуда кенг доирада ўзгариши мумкин (1-жадвал), лекин жаҳон адабиётида асосан фалаж ва парез шаклида ялпи неврологик танқислик бўлган ҳолатларга эътибор қаратилади. Маълумки, периферик фалаж мушакларнинг паст тонуси, пай ва тери рефлексларининг йуқолиши, фалажланган мушакларнинг дегенератив атрофияси мавжудлиги билан тавсифланади (2,15,50).

1-жадвал
Неврологик бузилишларининг даражасини аниқлаш



Орқа мия бузилишларининг ифодаланганлигини аниқлаш учун энг кўп ишлатиладиган таснифлардан бири Н. Франкел ва бошқ., аммо умуртқа шикастланиши билан боғлиқ ҳолда ишлаб чиқилган [15]:
A. ҳаракат ва сезгирликнинг тўлиқ йўқолиши.
B. ҳаракатни тўлиқ йўқолиши, аммо сезгирлик сақланиб қолиши.
C. ҳаракатлар сақланиб қолиши, аммо функционал фаолиятсиз.
D. ҳаракат сақланиб қолиши, шу жумладан таянч билан ёки таянчсиз ҳаракатланиш.
E. неврологик аломатлар йўқ.

Янги туғилган чақалоқларда парез ҳолатини аниқлаш қийин, чунки уларнинг мотор функциялари ҳали тўлиқ шаклланмаган бўлади. Бундай ҳолатларда парезни баҳолаш мезонлари сифатида терининг турли жойларига инъекцияларга жавобан оёқларнинг суст ҳаракатлари олинади (15, 20).

Шуни ҳам ёдда тутиш керакки, туғма орқа мия дизрафизмлар тез-тез ҳолларда (13% гача) экстравертебрал локализацияли турли хил туғма аномалиялар - сийдик тизими, юрак, кўкрак ва қорин олд деворлари, шунингдек краниостеноз, оёқ деформациялари, окклюзион ўзгаришлар, дисплазияси билан биргаликда келиши мумкин (20).

Лаборатор диагностикаси

Тавсия этилади:
- амбулатор ва стационар даволанишни амалга оширишда, умуртқа поғонаси ва умуртқа патологияси бўлмаган мавжуд клиник кўринишига мувофиқ клиник, биокимёвий ва бошқа тадқиқотларни тайинлаш;
- жарроҳлик йўли билан даволашни тайёрлаш ва ўтказишда қон ва сийдик умумий таҳлиллари, қон биокимёвий кўрсаткичлари (умумий оқсил, альбумин, карбамид, креатинин, аланин аминотрансфераза, аспартат аминотрансфераза, электролитлар, қон ивиш тизими), гепатит ва одам иммунитет танқислиги вируслари учун тестлар, шу жумладан лаборатория текширувларини ўтказиш керак. Қон гуруҳлари ва Rh-омил;
- кўрсатмалар мавжуд бўлганда (генетик, иммунолог, эндокринолог, гематолог, уролог, ортопед, педиатр, анестезиолог-реаниматолог ва бошқа мутахассис шифокорларнинг қўшимча тавсиялари), лаборатория диагностикаси доирасини кенгайтириш учун жалб қилинишлари керак.

Инструментал диагностика

Тавсия этилади:
- беморни кузатишнинг барча босқичларида орқа мия ва мияга боғлиқ бўлмаган патологияларни тасаввур қилиш (магнит-резонанс томография, мультиспирал компьютер томографияси);
- беморни кузатишнинг барча босқичларида нейрофизиологик тадқиқотлар (электронейромиография) ўтказиш.
- операциядан олдинги текширувнинг стандарт режасида нейросонография, кўкрак қафаси рентгенографияси, электрокардиография, эхокардиография, тимус бези, қорин бўшлиғи аъзолари, буйраклар ва сийдик қопининг ультратовуш текшируви ўтказилиши керак;

Юмшоқ тўқималарнинг тузилишини ўрганишга имкон берадиган мультиспирал компьютер томографиясини (МСКТ) ўтказиш тавсия этилади, бу марказий асаб тизимига нисбатан бош ва орқа мия ҳолати ва унинг илдизларини баҳолашга имкон беради.

МРТнинг қўшимча фойдаси жарроҳни қизиқтирган анатомик объектни ҳар қандай текисликда ўрганиш мумкинлиги билан белгиланади. Магнит-резонанс томография ихтисослаштирилган нейрохирургик клиникада мунтазам бўлиши керак. Орқа мия дизрафизмиларда умуртқа поғонаси ва илдизларнинг чурраси ҳалтачасига нисбатан жойлашишини билиш муҳимдир. МРТ умуртқа конуснинг нормал локализациясидан бир неча даражадан пастроқ бўлганда, аниқланган орқа мия белгиларининг мавжудлигини аниқлашга имкон беради (4,20,22).

Усул турли зичликдаги тўқималар томонидан рентген нурланишининг сусайишидаги фарқни ўлчаш ва комплекс компьютерда ишлашга асосланган. МСКТ ёрдамида умуртқа каналининг туғма аномалиялари (диастематомиелия) аниқланади, орқа мия сиқилиш даражаси аниқланади. МСКТ аксиал текисликда тасвир олиш, юмшоқ тўқима ва суяк тузилмалари ўртасидаги боғлиқликни кўрсатиш, шунингдек ўрганилаётган тузилмалар зичлиги индексларида кичик ўзгаришларни аниқлашга имкон беради. Суяк тизимини текширганда, МСКТ суяк тўқималарининг тузилишидаги ўзгаришларни батафсил баён қилишга имкон беради (22, 25).

Умуртқа дизрафизмларининг сийдик тизими элементларининг патологияси билан тез-тез комбинациясини ҳисобга олиш керак. Буйраклар ультратовуш текшируви ва вена ичи пиелографияси, операцияни режалаштиришда нейрохирургнинг қарорига таъсир кўрсатадиган етарлича маълумот беради.

Дифференциал диагностикаси


Орқа мия дизрафизмининг дифференциал диагностикаси

Даволаш


Даволаш

Жарроҳлик йўли билан даволаш


Туғма умуртқа дизрафияларни жарроҳлик йўли билан даволаш учун кўрсатмалар

Чақалоқларда жарроҳлик йўли билан даволаш учун кўрсатмалар мавжудлиги билан белгиланади:
 орқа мия дизрафизми;
 неврологик дефицитнинг мавжудлиги;
 умуртқа дизрафизмининг МРТ белгиларини мавжудлиги;
 ЭНМГ Тетринг синдромининг белгиларининг мавжудлиги.

Мактабгача ва мактаб ёшида жарроҳлик даволаш учун кўрсатма:
 неврологик бузилишларнинг прогрессив ўсиши;
 оғриқ синдромининг мавжудлиги.

Режалаштирилган жарроҳлик даволанишга абсолют қарши кўрсатма - бу ҳаётий муҳим органлар ва тизимларнинг ишламай қолиши (юрак-қон томир тизимининг декомпенсацияси, нафас етишмовличиги) туфайли беморнинг оғир умумий ҳолати, ёш нормасининг 40% дан ортиғи).

Оператив даволашга нисбатан қарама-қарши кўрсатмалар ўткир (сурункали) касалликлар ёки ички органларда туғма ўзгаришлар бўлиб, улар аввал жарроҳлик коррекцияси ёки дори терапиясини талаб қилади:
 ўткир юқумли ва паразитар касалликлар;
 юрак патологияси (туғма даволанмаган юрак нуқсонлари, оғир юрак аритмияси);
 нафас олиш тизимининг сурункали касалликлари ва нафас олиш тизимининг туғма нуқсонлари;
 жигар касалликлари (ўткир гепатит, жараённинг аниқ фаоллиги босқичидаги сурункали гепатит);
 қон касалликлари (тромбоцитопения, тромбоцитопатия, оғир анемия);
 буйрак етишмовчилиги белгилари бўлган буйрак касаллиги;
 қалқонсимон без касалликлари (гипертиреоз, гипотиреоз);
 паратиреоид безлари касалликлари (гипопаратиреоз);
 буйрак усти безлари патологияси;
 онкологик касалликлар;
 сепсис;
 йирингли трофик яралар;
 йирингли уретрит;
 бошқа патологик ҳолатлар.

Ҳозирги вақтда болаларда умуртқа чурраларни даволашнинг ягона радикал усули бу жарроҳликдир (4, 11, 14, 20, 26, 30, 36, 51). Радикал операция бу умуртқа чуррани олиб ташлашдир. Жарроҳликнинг қулай натижаси учун зарур шарт - бу жарроҳлик даволашнинг энг мақбул вақти ва усулларини танлашдир. Орқа мия чурраси бўлган беморларни жарроҳлик даволашнинг мақсади физиологик тўсиқларни тиклашдир.


ММЦнинг эрта ёпилиши неврологик дефицитнинг яхшиланишига олиб келмайди, аммо бу инфекция частотасини сезиларли даражада камайтиради (37, 51). Бундай ҳолда, орқа мия суюқлиги оқмаслиги учун дурани бўшатиш ва маҳкам ёпиш керак. Табиийки, ҳар бир ҳолатда оператив даволаниш вақти масаласи алоҳида ҳал қилинади.



Баъзи ҳолларда, орқа мия дизрафизмида, биринчи босқич чурра тешигининг пластикаси ҳисобланади. Камдан кам ҳолларда, бундай ҳолатларда, умуртқа чурра пластикасидан 3-7 кун ўтгач (гидроцефалик симптомларнинг кучайиши ва менингит белгилари бор йуклиги билан), иккинчи босқич – бош мия суюқлиги шунтлаш операцияси, асосан вентрикулоперитонеостомия амалга оширилади.

Чурраларни олиб ташлашда нуқсонни кўп қатламли ёпиш тавсия этилади. 5 та қатламни бирлаштиришга ҳаракат қилиш керак, аммо баъзида фақат 2 та қатламни бирлаштириш мумкин. Кўп қатламли ёпилиши неврологик яхшиланишга ёрдам беради ёки ОМнинг кейинги фиксациясини олдини олади деган далил йук. Бироқ, фиксация содир бўлганда, дефектни кўп қатламли ёпиш дастлаб амалга оширилган тақдирда уни йук қилиш осонроқ бўлади деган тахмин мавжуд. Силастикдан фойдаланиш узоқ муддатли кузатув даврида (> 6 йил) ёпишқоқликнинг пайдо бўлишига тўсқинлик қилмайди ва фиксацияни йуқ қилишни янада қийинлаштириши мумкин (4).

Ўзгарган эпителий қопламасини ажратишни нормал тери томондан бошлаш маъқул. Пиа матер ва арахноид мия пардаларини нерв тўқималаридан ажратиш мумкин. Кейин пластинка найчага ўралади, унинг устига юмшоқ ва арахноид пардалар 7.0 тикув иплари ёрдамида тикилади (PDS сингари сўрилиб кетадиган иплардан фойдаланиш келажакда қайта ишлашни осонлаштириши мумкин). Эпителия қопламасининг бўлаклари ҳосил бўлаётган бўшлиққа тушмаслиги учун эҳтиёт бўлиш керак, чунки бу эпидермоид шиш пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Кейин дефект чеккалари бўйлаб дура матерни танлаб, орқа мия каналигача ажратиш мумкин. Шундан сўнг, унинг қирралари бирлаштирилиб, найча ҳосил бўлади ва улар бир-бирига тикилади. Агар терминал ипи аникланса, уни кесиб ўтиш керак. Кейин тери келтирилади ва тикилади. Амалиётнинг барча босқичларида монополяр коагуляциядан фойдаланмаслик керак. Дефектларни ёпиш пайтида нерв тутамларида юзага келиши мумкин булган таъсирчан тортилишларни юзага келтирмаслик керак. Гемостаз учун гемостатик губкалардан фойдаланиш ижобий натижа беради (14).

Реконструктив жарроҳликда орқа мия тортилиш синдроми бартараф килиниб, дура матер билан сунъий равишда дура матернинг орқа ярим шарининг пластик жарроҳлик ёъли билан орқа миянинг физиологик ҳаётий фаолияти учун этарли миқдордаги субдурал бўшлиқ ҳосил бўлади. Орқа мия чуррасини жарроҳлик даволашда мушак-фасциал реконструктив операциялар орқа мия каналининг орқа деворидаги суяк нуқсонини мушак-фасциал қопқоқ билан пластик равишда ёпиш учун ишлатилади (13).


Шунт ускунасини ўрнатиш операцияларининг биринчи босқичда ўтказиш, герниотомия пайтида операциядан кейинги асоратлар хавфини сезиларли даражада камайтиришга имкон беради. Ликворшунтлаш операцияларини бажаришдан олдин мененгит белгиларини инкор килиш лозим. Беморга ликворшунтлаш операцияси ликворнинг нормал кўрсаткичлари, хамда бош мия суюклигини бактериал текширилганда тегишли кўрсаткичлар булганда амалга оширилади (10,17, 24).

Гидроцефалия - бу умуртқа дизрафияларида энг кўп учрайдиган хамроҳ булиб, у умуртқа чурраларини даволашни мураккаблаштирадиган, хамда чурра бартараф этилгандан кейин тез-тез ривожланиб турадиган хасталикдир. Кўринишидан соддалигига қарамай, шунтлаш операцияларидан сўнг, асоратларнинг учраш ҳолати катта. Шундай қилиб, турли хил муаллифларнинг фикрига кўра, беморларнинг 40-70 фоизида қайта операция талаб этилади (32). Жарроҳлик даволаш усулининг камчиликларидан бири шунтни қорин бўшлиғида, оментум билан бевосита алоқада бўлишида, хамда шунтни бегона жисм сифатида қабул қилиниб уни тулик ўраб олинишида. Бу шунт утказувчанлигига таъсир килиб унинг епилишига, мия суюқлигининг чиқиши бузилишига олиб келади ва иккинчи операцияни талаб қилади.

ВП шунтлашни бажараётганда бемор орқаси билан ётқизилиб, боши ўнгга бурилади (ўнг окципитал сохага киришни таъминлаш учун), ўнг тизза ва сонлари йигилган, ўнг латерал қорин деворига экспозициясини таъминлаш учун (чап девордан фойдаланишни ўйлаб кўриш лозим, кейинчалик аппендектомия билан аралаштирмаслик учун).

Медикаментоз даволаш



Операциядан олдинги даврда умуртқа дизрафия билан оғриган беморларни консерватив давоси соматик ҳолатни барқарорлаштириш, чурра қопи деворларини қуриб қолишининг олдини олиш ва чурра халтаси ёрилишини олдини олишга шароит яратади.




Антибактериал терапия сифатида 2-3-авлоднинг цефалоспорин препаратларидан фойдаланиш, чунки улар антибактериал таъсирнинг кенг спектрига эга. Ҳароратнинг кўтарилиши ва оғриқ қолдирувчи таъсирида НЯҚВ (ибупрофен, ҳарорат 37,5 C дан ошганда парацетамол) дан фойдаланиш. Аскорбин кислота эритмаси билан биргаликда физиологик эритманинг томир ичига юборилиши тўқималарнинг яхшиланиши ва гипертермия мавжуд бўлганда дезинтоксикация самарасини беради. Кусиш мавжуд бўлганда метоклопромид эритмаси. Ичак парези ривожланиши учун антихолинестераза воситалари. Сийдикни тутилишида спазмолитиклар. Оғриқ туфайли беморнинг безовталигида огриқ қолдирувчи НЯҚВ воситаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Гидроцефалия белгиларининг кўпайиши билан Ацетазоламид ва Аспаркам (26, 28, 33, 43).



6 ёш ва ундан катта ёшдаги болалар учун кунига 2 марта тана вазнига 1 кг вазнига 20-30 мг дозада ибупрофен; катталар учун максимал кунлик дозаси 1,2 г; 12 ёшдан 17 ёшгача бўлган болалар ва ўсмилар учун - 1,0 г.

Операциядан кейинги даврда:

Жарроҳлик тактикасининг мураккаблиги шундан иборатки, даволаш умуртқа чуррасини бартараф қилиш билан беморларнинг кўпчилигида тугамайди. Болаларда кўпинча оёқлар парези, умуртқа поғонаси ва оёқ деформациялари, сийдикни тутмаслик, жисмоний ва ақлий ривожланиш кечикиши аниқланган, бу аниқ даволанишни талаб қилади. Керакли таъсир фақат турли хил профил мутахассисларини жалб қилган ҳолда кўп босқичли мураккаб даволаш билан таъминланади: уролог (сийдик чиқариш тизимининг аномалиялари ва сийдик қопининг дисфункциясини даволашда), нейрохирург ва микрохирург (ривожланаётган гидроцефалия ва тос аъзоларини қайта тиклаш учун), ортопед (таянч харакат функциясини тиклаш учун). Орқа мия ва бош миянинг бузилган тузилмалари ва функцияларини тиклаш ва компенсация қилиш масалалари энг долзарб ҳисобланади. Реабилитация давоси беморни реабилитация қилиш босқичларидан бири бўлиб, у дори терапиясига асосланган (3,43).

2-жадвал Реабилитация тадбирлари


В витаминлари препаратларини қўллаш иложи борича эрта бошлаш керак. Нерв мушак ўтказувчанлигини кучайтирадиган В12 ҳар куни кунига 20-30 мг/кг дозада 10 кунгача бўлган курсларда буюрилади. Оксидланиш-қайтарилиш жараёнларини яхшилайдиган В1 ва В6 витаминлари навбатма-навбат 10 кунлик курсларда ишлатилади.
Дастлабки тикланиш даврида яра битгандан сўнг, реабилитациянинг фаол усуллари даволанишга уланиши керак: массаж ва терапевтик машқлар (2,3,20). Оналар массаж техникаси ва машқлар терапияси бўйича ўқитилади. Ушбу даврда В гуруҳи витаминларини, агар керак бўлса, дегидратация терапиясини ва калий препаратларини, нерв-мушак ўтказувчанлигини яхшилайдиган дориларни тайинлашни давом эттириш лозим. Тутқаноқ бўлса, антиконвулсант терапиясидан фойдаланиш.

Орқа мия дизрафизми бўлган болаларни эмлаш
Операциядан кейинги дастлабки давр, прогрессив гидроцефали борлиги, юпқалашган сирт деворлари билан чурра халтаси борлиги Миллий тақвим доирасида профилактик эмлашлар учун тўғридан-тўғри карши кўрсатмадир.

Тиббий реабилитация


Реабилитация



Операциядан кейинги дастлабки даврда (умуртқа поғонасига радикал аралашувлардан 14 кун ўтгач) реабилитация тадбирлари беморнинг фаоллашуви ва яра нуқсони соҳасидаги репаратив жараёнларни рағбатлантириш мақсадида амалга оширилади. Жисмоний фаолликни тиклаш бўйича чора-тадбирлар, шу жумладан махсус тиббий гимнастикани қўллаш билан амалга оширилади. Дори бўлмаган воситалар ёрдамида реабилитация стероид бўлмаган яллиғланишга қарши препаратларни қўллаш билан биргаликда амалга оширилади; кўрсатмаларга кўра, асаб-мушак ўтказувчанлигини яхшилаш учун препаратлар буюрилади (3,9,12,49).

Операциядан кейинги даврда (умуртқа поғонасига радикал аралашувлардан кейин 2 дан 8 ҳафтагача) реабилитация тадбирларининг мақсади жисмоний фаолиятни тўлиқ тиклаш, мушак корсетини шакллантириш, скелет мушакларини ривожлантириш ва бузилган неврологик функцияларни тиклаш учун умуртқада, мияда метаболик жараёнларни рағбатлантиришдир. Ушбу даврда етакчи аҳамият оёқ мушакларини, орқа, қовурғалараро минтақани, қорин мушакларини, думғазани кучайтиришга, тўғри позицияни, тўғри ҳаракат стереотипини шакллантиришга қаратилган машқлардир. Махсус тиббий гимнастика машғулотлари стабил платформада машқ қилиш, махсус тренажёрлар билан тўлдирилади. Машқ қилиш терапияси машғулотлари мушак корсетини кучайтиришга ёрдам берадиган физиотерапия усуллари билан бирлаштирилган - оёқ мушакларини электр стимуляцияси, орқа ва қўлда массаж. Агар неврологик ҳаракатларнинг бузилишлари давом этса, рефлексотерапия (акупунктура, электропунктура, фармакопунктура), функционал электростимуляция ва импульсли электрофорез, индивидуал реабилитация дастурига киритилган. Операциядан кейинги даврда реабилитация тадбирлари амбулатория шароитида ёки санаторияда амалга оширилади. Операциядан кейинги узоқ муддатли даврда умуртқа поғонасига сезиларли юк тушишининг олдини олиш тавсия этилади (узоқ ўтириш, туриш, юриш, оғирликларни кўтариш, танани букиш ва буриш, алоқа спорт турлари билан шуғулланиш) (44).

Прогноз


Касалликнинг ҳозирги ва натижаларига таъсир кўрсатадиган қўшимча маълумотлар
Орқа мия дизрафизмининг топографик ва анатомик хусусиятларини ҳисобга олиш, асбобларни ва жарроҳлик аралашув турларини тўғри танлаш, жарроҳлик асоратларини олдини олиш учун даволашнинг барча босқичларида асептика ва антисептика қоидаларига риоя қилиш тавсия этилади.

Операция қилинган беморларда юзага келадиган асоратлар қайта тикланишни назарда тутиши мумкин. Уларни икки гуруҳга бўлиш мумкин: умуртқа дизрафизмнинг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ жарроҳлик муолажалардан асоратлар; юқумли асоратлар. Кўпинча сиз қуйидагиларни олдиндан кўришингиз мумкин:

1. Юпқалашган, ғайритабиий каттик парда, операциядан кейинги ликворея.
Операциядан кейинги ликвореянинг олдини олиш усули, операциянинг охирги босқичида, агар керак бўлса, сунъий қаттиқ ва био элим ёрдамида дура материяни яхшилаб ёпишдир. Операциядан кейинги даврда ликорея бўлса, жароҳатларни тикмаслик ва малҳамдан фойдаланмаслик керак. Агар ушбу чоралар самарасиз бўлса, мия суюқлиги бўшлиқларини яхшилаб ёпиш ва дренаж найчасини контрапертура орқали чиқарилган бўшлиқда қолдириш учун (мененгит белгилари бартараф килингандан кейин) ва қайта операция қилинади.

2. Неврологик асоратлар.
Енгил неврологик асоратлар (нейропатия, радикулопатия ва бошқалар) консерватив давони талаб қилади. Оеклар парезии чуқурлашиши, гипестезия, сийдикни тутилиб қолиши камдан кам ҳолларда (1% дан кам) қуйидаги сабабларга кўра содир бўлиши мумкин:
 конус-эпиконус даражасида орқа мияда қон айланишининг бузилиши. Орқа мияда қон айланишининг бузилишининг олдини олиш учун гемостатик губкалар интраоператив равишда гемостаз мақсадида қўлланилади. Операциядан кейинги даврда бемор гемодинамик кўрсаткичларни доимий назоратини (қон босими, юрак уриш тезлиги) ва илдиз ва дурал сумканинг минимал тортилишини талаб қилади. Гемодинамик ўзгаришлар пайдо бўлганда, уларни дорилар билан тузатиш талаб этилади. Ушбу асоратлар ривожланган тақдирда беморга қон томир, нототроп, антиоксидант, нейрометаболик, антихолинестераза препаратларини тайинлаш, гемодинамик кўрсаткичларни тузатиш кўрсатилади.
 орқа мия илдизларининг операциядан кейинги шишиши. Операциядан кейинги умуртқа шишишни бартараф этиш учун беморларга глюкокортикоидлар ёрдамида беморнинг клиник кўринишига, ёшига ва соматик ҳолатига қараб дозаларда буюрилади.

3. Эпидурал гематома.
Гематомалар шаклланишининг олдини олиш гемостатик губкалар ёрдамида операция давомида пухта гемостаздир. Гематомани олиб ташлаш ва пухта гемостазни ўтказиш учун орқа мия томирларини сиқилишини келтириб чиқарадиган ҳосил бўлган гематомани ёъқ қилиш усули.

4. Жарроҳлик аралашуви соҳасидаги юқумли жараёнлар.
Йўқ қилиш усуллари - микрофлоранинг сезгирлигини ҳисобга олган ҳолда антибиотик терапияси; операциядан кейинги яранинг самарасизлиги ва йиринглаши билан операция қилинаётган яранинг кенг очилиши, давом этаётган антибиотик терапияси фонида жароҳатни қайта кўриб чиқиш ва тозалаш. Дренаж оқими ўрнатилади, унинг устига яра тикилади.

5. Қон кетиши.
Умуртқа танасининг суяк ярасидан қон кетиш гемостатик губка ёрдамида суяк ярасини тиббий мум билан суртиш орқали йуқ қилинади. Сегментал ва бошқа томирлардан қон кетиш жарроҳлик йули билан йуқ қилинади.

6. Операциядан кейинги даврда ярани дренажлаш самарасизлиги ёки давом этаётган қон кетиш оқибатида гематома.
Даволаш воситалари - гематомани бўшатиш, қон кетиши давом этганда - яра ва гемостазни қайта кўриб чиқиш.

Профилактикаси


Профилактикаси
Ҳомиладорликни режалаштираётган аёлларга ва ҳомиладорларга 16 ҳафтасигача кунига 400мкг фолий кислотаси тавсия этилади, бу умуртқа дизрафизмни сезиларли даражада камайтириши мумкин (онанинг В12 витамини даражаси нормал бўлишини таъминлаш).

Туғма умуртқа дизрафияларнинг олдини олиш тўғрисида гапириш қийин, аммо ҳомиладорликдан олдин онадаги хавф омилларини ўз вақтида аниқлаш, аёлни ҳомиладорлик учун етарли даражада тайёрлаш (фолий кислотасини қабул қилиш) умуртқа дизрафияли болалар ривожланишини камайтиришга ёрдам беради. Нейрохирург билан маслаҳатлашувга ўз вақтида мурожаат қилиш, ўз вақтида жарроҳлик даволаниш болаларда қўпол умуртқа деформациялари, неврологик асоратлар ва ногиронлик ривожланишига йул қўймайди.

Пренатал ташхис
Агар ҳомилада орқа мия дизрафизми мавжудлигига шубҳа туғилса, ультратовуш диагностикаси ва ҳомила МРТ си маълумотларига кўра, ҳомиладорликни сақлаб қолиш масаласини ота-оналар нейрохирург билан биргаликда ҳал қилишлари керак, бу эса барча ҳолатлар ва мумкин бўлган натижаларни ичига олади.

Сўнгги йилларда ультратовуш ёрдамида умуртқа чурраларнинг пренатал диагностикаси кенг тарқалмоқда. Турли муаллифларнинг фикрига кўра, ҳомиланинг ультратовуш текшируви дастлабки босқичда чурра жойлашиш даражасини, унинг узунлигини, анатомик шаклини, умуртқа поғонасининг ҳолатини, гидроцефалия ва шу билан боғлиқ малформатциялар мавжудлигини аниқлашга имкон беради (31, 32, 46,49).

Нерв найчаси нуқсонини тасдиқлаш одатда ҳомиладорликни тўхтатиш учун асос бўлади, аммо ҳозирги пренатал диагностика усуллари мутлақо эмас. Улар кўпинча нуқсон ҳақиқатини аниқлайдилар, аммо унинг даражасини аниқлаб олиш ҳар доим ҳам мумкин эмас. Шу билан бирга, асаб тизимининг патологик жараёнга жалб қилиш даражаси прогноз учун ҳал қилувчи ҳисобланади. Менингоцелле ва ўз вақтида жарроҳлик ёрдами билан бола тўлиқ ривожланади ва келажакда у нормал меҳнатга лаёқатли одамга айланади. Менингомиелоцелле билан ҳатто жарроҳлик ёрдами ҳам ҳаётнинг юқори сифатини таъминламайди, бола ногирон бўлиб қолади, кўпинча қийин бўлади. Шунинг учун, баъзи муаллифларнинг фикрига кўра, хомилада нерв найчаси ривожланишидаги нуқсонни аниқлаш ҳар доим ҳомиладорликни тўхтатиш учун яхши сабабдир.

Ҳомиладорлик узоқ кутилган оилаларда вазият анча мураккаблашади ва янги ҳомиладорлик эҳтимоли катта эмас. Агар нуқсоннинг оғирлигини аниқлаб бўлмайдиган бўлса, қўшимча диагностика усуллари қўлланилади: ядро магнит-резонанс томографияси, аммо бу ҳар доим ҳам берилган саволларга жавоб беришга имкон бермайди. Кейин шифокорлар ота-оналар билан биргаликда барча ҳолатларни ва мумкин бўлган натижаларни тушунтириб бериб, ҳомила тақдирини ҳал қилинади.

Диспансер кузатуви
Жарроҳлик муолажасининг якуний босқичидан кейин 6, 12, 24 ва 36 ойдан сўнг операция ўтказиладиган жойда, назорат қилиш, шу жумладан электронейромиелография, ортопед, невропатолог, магнит-резонанс томография, МСКТ текширувлариниа ўтказиш тавсия этилади.

1 ёшдан 14 ёшгача бўлган ёш гуруҳдаги болаларни диспансер кузатуви 6 ой ичида 1 марта ўтказилиши керак. Бу беморда иккиламчи тортилиш синдроми ривожланиши билан фаол ўсиш даврида неврологик дефицитнинг ривожланиш хавфи юқори бўлишига боғлиқ (9).

Неврологик дефицитнинг ривожланишини ўз вақтида аниқлаш, даволаш тактикасини иложи борича самарали равишда ўзгартириши мумкин, масалан, консерватив даволанишни корсет терапияси билан тўлдириш, ортопедик поябзал кийиш ёки жарроҳлик даволанишга юбориш, қўпол неврологик касалликларнинг пайдо бўлишининг олдини олиш. 14 ёшдан ошган болалар учун йилига бир марта, ҳатто камроқ бўлса ҳам, неврологик касалликларнинг клиник жиҳатдан аҳамиятли ўсиши бўлмаган тақдирда кузатилиши мумкин.

Маълумот

Фойдаланилган адабиётлар

  1. Клинические протоколы, руководства, рекомендации Министерства здравоохранения Республики Узбекистан 2020
    1. 1. Ахмедиев М.М., Махмудов Ш.Д., Ваккасов Н.Й., Ахмедиева Ш.Р. Комплексное лечение врожденных пороков развития первичной невральной трубки у детей. Український нейрохірургічний журнал. 2010. № 3. С. 11a. 2. Ахмедиев М.М., Махмудов Ш.Д., Шамсиев А.Т. Врожденные спинномозговые грыжи у детей и их хирургическое лечение. Международный неврологический журнал. 2009. № 8. С. 78-81. 3. Батурин В.И., Ефишова С.Г., Денисова Г.Я. Немедикаментозные методы реабилитации в отделении патологии новорожденных //Детская больница. - 2006. - № 1. - С. 23-27. 4. Бердиев Р.Н., Чориев Ш.Б. Новое в хирургическом лечении врождённых спинномозговых грыж у детей //Нейрохирургия и неврология детского возраста. – СПб. - № 3. – 2013. - С. 42-46. 5. Бухарев В.А. Значение антенатальной диагностики плода для профилактики перинатальной патологии //Автореф. дисс.канд. мед наук.-М. 1987.-22с. 6. Владимиров М.Ю., Зиненко Д.Ю., Хафизов Ф.Ф., Шрамко А.В., Бердичевская Е.М., Дубович Е.Г. Выбор вида оперативного лечения при синдроме Арнольда-Киари 2 типа//XVIII Всероссийская научно-практич. конф. «Поленовские чтения». – Сб. материалов. – СПб. – 2019. - С. 269-270. 7. Воронов В.Г. Клиника, диагностика и хирургическое лечение пороков развития спинного мозга и позвоночника у детей. Автореферат дисс... доктора мед.наук. – Москва, 2001. – 45 с. 8. Детская нейрохирургия: клинические рекомендации/ под ред. С.К. Горелышева. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2016. – С. 256. 9. Диагностика и лечение фиксированного спинного мозга у детей. Клинические рекомендации. Под редакцией проф. Хачатряна В.А. – СПб. – 2015. – 18 с. 10. Иванов B.C., Пашаев Б.Ю. и др. Гидроцефалия как спутник спинномозговой грыжи //Настоящее и будущее детской хирургии: Тез. докл. - Москва, 2001. - С. 80-81. 11. Кеворков Г.А. Хирургическое лечение новорожденных со спинномозговыми грыжами// Тези доповідей VI з’їзду нейрохірургів України; 14-16 червня 2017; Харків, Україна. - 2017. - С. 140. 12. Кузнецова Т. В. Этиопатогенетические и клинические особенности течения спинномозговых грыж у детей, совершенствование методов хирургической коррекции и реабилитации: Дисс. …канд. мед. наук. – Бишкек, 2008, - 137 с. 13. Мартиросян М.М., Саргсян С.П., Карапетян Т.А. Особенности лечений открытых форм спинномозговых грыж у новорожденных//I съезд Евразийского сообщества детских нейрохирургов. - Материалы съезда. – Минск. - 2017. - С. 131-132. 14. Мартыненко А.А. Хирургическое лечение детей со спинномозговыми грыжами: Автореф. дисс. канд. мед. наук. – Омск. - 2010. – 22 с. 15. Стопоров А.Г. Объективизация двигательных нарушений при поражениях спинного мозга и проведение восстановительного лечения //Вестник физиотерапии и курортологии. - 1996. - № 3. - С. 40-41. 16. Alford EN, Hopson BD, Safyanov F, Arynchyna A, Bollo RJ, Hankinson TC, Rocque BG, Blount JP. Care management and contemporary challenges in spina bifida: a practice preference survey of the American Society of Pediatric Neurosurgeons. J Neurosurg Pediatr., 2019.– Vol. 30. - pp. 1-10. 17. Al-Hakim S, Schaumann A, Schneider J, Schulz M, Thomale UW. Experience in shunt management on revision free survival in infants with myelomeningocele. Childs Nerv Syst., 2018. -Vol. 34(7). - pp. 1375-1382. 18. Beuriat PA, Szathmari A, Rousselle C, Sabatier I, Di Rocco F, Mottolese C. Complete reversibility of the Chiari type II malformation after postnatal repair of myelomeningocele. World Neurosurg., 2017. –Vol. 108. - pp. 62-68. 19. Blake C Phillips 1, Michael Gelsomino, Ambre' L Pownall, Eylem Ocal, Horace J Spencer et al. Predictors of the need for cerebrospinal fluid diversion in patients with myelomeningocele. J Neurosurg Pediatr. 2014. – Vol. 14(2). – pp. 167-172. 20. Blount JP, Durham SR, Klimo P Jr, Assassi N, Bauer DF, Beier AD, Flannery AM, McClung-Smith C, Nikas DC, Rehring P, Tamber MS, Tyagi R, Mazzola CA. Congress of Neurological Surgeons Systematic Review and Evidence-Based Guideline on the Management of Patients With Myelomeningocele: Whether Persistent Ventriculomegaly Adversely Impacts Neurocognitive Development. Neurosurgery, 2019. – Vol. 1;85(3). - E414-E416. 21. Bowman RM, McLone DG, Grant JA, Tomita T, Ito JA. Spina bifida outcome: a 25-year prospective. Pediatr Neurosurg., 2001. - Vol. 34(3). – pp. 114–120. 22. Brouwer MJ, de Vries LS, Groenendaal F, Koopman C, Pistorius LR, Mulder EJ, Benders MJ. New reference values for the neonatal cerebral ventricles. Radiology, 2012 . – Vol, 262(1). – pp. 224-233. 23. Caldarelli M, Di Rocco C, La Marca F. Shunt complications in the first postoperative year in children with meningomyelocele. Childs Nerv Syst., 1996. – Vol. 12(12). – pp. 748–754. 24. Chadduck WM, Reding DL. Experience with simultaneous ventriculo-peritoneal shunt placement and myelomeningocele repair. J Pediatr Surg., 1988. – Vol. 23(10). – pp. 913–916. 25. Chern JJ, Muhleman M, Tubbs RS, Miller JH, Johnston JM, Wellons JC 3rd, Blount JP, Oakes WJ, Rozzelle CJ. Clinical evaluation and surveillance imaging in children with spina bifida aperta. J Neurosurg Pediatr., 2012. – Vol. 9(6). – pp. 621-626. 26. Clemmensen D, Rasmussen MM, Mosdal C. A retrospective study of infections after primary VP shunt placement in the newborn with myelomeningocele without prophylactic antibiotics. Childs Nerv Syst., 2010. – Vol. 26. – pp. 1517–1521. 27. Colombo Giorgio L, Matteo Sergio Di, Vinci Marta, Claudia Gatti. A cost-of-illness study of spina bifida in Italy. Clinico economics and outcomes research., 2013. - Vol. 5. -pp. 309–316. 28. Elshani B., Lenjani B. Comparison of hydrocephalus appearance at spinal dysraphia. Med Arch., 2013. – Vol. 67(3). – pp. 188-191. 29. Joó J.G., Csaba Á., Szigeti Z., Rigó J. Jr. Isolated and ventriculomegaly-associated cases of spina bifida in genetic counseling: focus on fetal pathology. Pathol Res Pract., 2013. – Vol. 209(7). – pp. 409-412. 30. Kestle JR,Walker ML, Investigators S. A multicenter prospective cohort study of the strata valve for the management of hydrocephalus in pediatric patients. J Neurosurg., 2005. – Vol. 102(2 Suppl). – pp. 141–145. 31. Khalil A., Caric V., Papageorghiou A., Bhide A., Akolekar R., Thilaganathan B. Prenatal prediction of need for ventriculoperitoneal shunt in open spina bifida. Ultrasound Obstet Gynecol., 2014. – Vol. 43(2). – pp. 159-164. 32. Khattak H.A., Gul N., Khan S.A., Muhammad G., Aurangzeb A., Khan I. Comparison of simultaneous versus delayed ventriculoperitoneal shunting in patients undergoing meningocoele repair in terms of infection. J Ayub Med Coll Abbottabad., 2018. – Vol. 30(4). - pp. 520-523.

Маълумотлар


Алоқа учун:
Электрон манзил: admin@neuro.uz
Ўзбекистон, Тошкент шаҳри, Мирзо-Улуғбек тумани, Ҳумоюн-40
Республика ихтисослашган нейрохирургия
илмий ва амалий тиббиёт маркази
Тел: (+71) 264-96-30
Факс: (+71) 264-96-22

Ишчи гуруҳ таркиби
1. Ахмедиев Маҳмуд Мансурович - тиббиёт фанлари доктори, профессор, ССВ РИНИАТМ болалар нейрохирургияси булими мудири, етакчи болалар нейрохирурги.
2. Югай Игорь Александрович - тиббиёт фанлари номзоди, ССВ РИНИАТМ катта илмий ходими.
3. Усмонхонов Одилхон Аюбхонович - тиббиёт фанлари номзоди, ТошПТИ нейрохирургия кафедраси доценти.
4. Ашрапов Жамшид Рауфович - тиббиёт фанлари номзоди, ТМА нейрохирургия кафедраси катта ўқитувчиси.
5. Арсланова Зера Энверовна – ССВ РИНИАТМ болалар нейрохирургияси бўлими резидент-шифокори.

Масъул ижрочилар
1. Ахмедиев Маҳмуд Мансурович - тиббиёт фанлари доктори, профессор, ССВ РИНИАТМ болалар нейрохирургияси булими мудири, етакчи болалар нейрохирурги.
2. Арсланова Зера Энверовна – ССВ РИНИАТМ болалар нейрохирургияси бўлими ходими.

Ишчи гуруҳ раҳбари
1. Кариев Г.М. - тиббиёт фанлари доктори, профессор, ССВ РИНИАТМ директори, Ўзбекистон нейрохирурглари ассоциацияси раиси.

Тақризчи:
1. Кариев Шуҳрат Маратович - тиббиёт фанлари доктори, профессор, раҳбар. ТошИУВ нейрохирургия ва тиббий-ижтимоий экспертиза кафедраси мудири.

Методологик ёрдам:
1. Ядгарова К.Т. - тиббиёт фанлари номзоди, Ўзбекистон Республикаси Инновацион соғлиқни сақлаш миллий палатаси, тиббий стандартлар ва протоколларни ишлаб чиқиш бўлими бошлиғи.
2. Усманов С.К.- Ўзбекистон Республикаси Инновацион соғлиқни сақлаш миллий палатаси етакчи мутахассиси

Қисқартмалар рўйхати
ТМ - туғма мальформация
ВПШ - вентрикулоперитонеал шунтлаш
ИБ - интракраниал босим
ММЦ - миеломенингоцелле
МРТ - магнит-резонанс томография
МРЦ - менингорадикулоцелле
МСКТ – мультиспирал компьютер томографияси
МЦ – менингоцелле
НСГ - нейросонография
ПТ - пренатал ташхис
СД - орқа мия дизрафизми
ОМ - орқа мия
ОМЧ – орқа мия чурраси
ТОМС - тортилган орқа мия синдроми
УТ - ультратовуш текшируви
МАТ - марказий асаб тизими

Далилларнинг ишонч даражаси


Тавсияларнинг ишонч даражаси


ТИББИЙ ЕРДАМ СИФАТИНИ БАХОЛАШ МЕЗОНЛАРИ
Сифат мезонлари уни ўз вақтида тақдим қилиш, профилактика, диагностика, даволаш ва реабилитация усулларини тўғри танлаш, режалаширлиган натижага эришиш даражасини баҳолаш учун қўлланилади.



Клиник баённосани янгилаш тартиби
Клиник баённомалар одатда ҳар 3 йилда бир марта янгиланади. Далилларга асосланган тиббиёт нуқтаи назаридан муайян касалликларни ташхислаш, даволаш, олдини олиш ва реабилитация қилиш бўйича янги маълумотлар пайдо бўлиши билан, асосли қўшимчалар / шарҳлар мавжудлиги билан янгиланиш муддати қисқаради. Янгиланган нусха тасдиқлангандан сўнг, эски баённомалар амал қилмайди.


1-илова

Орқа мия дизрафизми диагностикаси ва жарроҳлик алгоритми




2 -илова

Тиббий аралашувга ахборот асосида розилик бериш маълумотномаси

Тиббий аралашув - инсоннинг жисмоний ёки руҳий ҳолатига таъсир қиладиган ва профилактика, тадқиқот, диагностика, терапевтик ва реабилитация йўналишларига эга бўлган беморга нисбатан тиббий текширув ва (ёки) тиббий манипуляция турларидир.

1. Мен, _______________________________________________________________ ,
«____»_______________ _____й
( бемор ёки ишончли вакил Ф.И.О.)
Йили туғилганман , қуйидаги манзилда рўйхатга олинганман , _____________________________________________________
____________________________________________________________________, маълумот бераман
(бемор ёки ишончли вакил яшаш манзили )
(Фарзандимга) режалаштирилган тиббий аралашувга розилик бераман _____________________________
_____________________________________________________________________________
(Тиббий муассаса номи )

2. Менга қулай бўлган шаклда, режалаштирилган тиббий аралашувлар, уларнинг оқибатлари, келгуси текширув, ташхис қўйиш ва/ёки даволанишнинг кутилаётган натижалари, шу жумладан асоратлар эҳтимоли, шунингдек, тиббий аралашувни рад этиш оқибатлари тушунтирилди.

3. Тиббий аралашувнинг натижаси ва натижасини аниқ башорат қилиш мумкин эмаслигидан хабарим бор. Мен ҳар қандай даволаш ёки операция ҳаёт учун бир хавфли бўлиб , вақтинчалик ёки доимий қисман ёки тўлиқ ногиронликка олиб келишини тушунаман . Тиббий аралашувлар натижалари бўйича кафолатлар мавжуд эмас.

4. Тиббий аралашувларнинг диагностик, терапевтик ва бошқа вариантларида кутилмаган фавқулодда ҳолатлар ва асоратлар пайдо бўлиши мумкинлигини тушунаман, унда мен зарур фавқулодда ҳаракатларга (такрорий операциялар ёки муолажаларга) розилик бера олмайман. Бундай вазиятларда, тиббий аралашув курси ўз хоҳишимга кўра шифокорлар томонидан ўзгартирилиши мумкин.

5. Мен бўлажак тиббий аралашув самарадорлигини юқори бўлиши учун, мен (фарзандим)да дори-дармон ва озиқ-овқат махсулотларига индивидуал муросасизлик ва аллергик холатлар шунингдек чекиш, алкогол, наркотик ёки заҳарли дори воситаларига муносабатим , шу жумладан, менинг саломатлигим, ирсият билан боғлиқ барча муаммолар ҳақида шифокорга хабар беришим керак , деб биламан.

6. Мен жарроҳлик пайтида қон йўқотилиши мумкинлигини тушунаман ва мен (фарзандим)га донор қони ёки унинг таркибий қисмларини қуйиш керак бўлиши мумкин, бунга ихтиёрий розилигимни бераман . Мен қон қуйиш мақсади ёки унинг таркибий қисмлари, қуйиш учун сабаблари , муолажанинг ўтқазилиш тартиби ва қоидалари , мумкин бўлган оқибатлари ҳақида даволовчи шифокордан тушунтиришлар олдим . Мен барча зарур тиббий чора-тадбирларни амалга оширишга розиман. Мен қон қуйиш ва уларнинг компонентларини қабул қилишдан бош тортсам, касалликнинг эҳтимолий кечишидан хабардорман.

7. Мен тиббий ва диагностика жараёнини ҳар қандай ахборот воситаларига, ҳар қандай техник воситалардан фойдаланишга, шунингдек, диагностика ва терапевтик мақсадлар, жумладан, ҳужайралар, тўқималар ва биологик суюқликлар учун биологик материаллардан намуналар олишга розиман.

8. Менга тиббий ёрдам кўрсатишда бир ёки бир нечта профлактик , диагностик , даволаш ва реабилитация усулларини рад этиш ёки унинг (уларнинг) тугатилишини талаб қилиш ҳуқуқим борлиги тушунтирилди ва бундай рад этишнинг мумкин бўлган оқибатлари ҳам тушунтирилди.

9. Мен фақат касаллигим , унинг прогнози ва даволаш усуллари хакидаги маълумотни фақат қуйдагиларга беришингизга рухсат бераман . _____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
(ишончли шахслар )

10. Мен ушбу ҳужжатнинг барча тавсилотлари билан танишман, мен уларга тушундим ва буни қуйида қўл қўйиш орқали исботлайман
Имзо
Сана «___»______________ ______й.


3 -илова

Беморларга маълумот

1. Жарроҳликдан кейин реабилитация
Дастлабки реабилитация даври тахминан 1-3 ой давом этади. Шу вақт ичида бемор аста-секин одатдаги фаолиятига қайтади. Реабилитация даврининг тезлиги ва хусусиятлари ҳар бир инсон учун индивидуалдир. Ҳар бир бемор ўз ҳиссиётларига таяниб, юкни кўпайтириши керак. Тикланиш жараёнида яхшиланиш ва ёмонлашув даври бўлиши мумкин, улар кутилган ва хавотирга солмаслиги керак.

2. Операциядан кейинги чоклар
Кўпгина ҳолатларда, чокларр бирламчи ният билан тиклангандан сўнг, бемор бўшатилади. Бу шуни англатадики, чок юзасида "қобиқ" ҳосил бўлади, унинг остида тор чизиқли чандиқ ҳосил бўлади. Чокларнинг кундалик парвариши уларни бетадин эритмаси билан даволашдан иборат. "Қобиқ" ни йиртиб ташлаганидан кейин чандиқ қайта ишланмайди. Чандиқлар одатда 1 ой ичида ҳосил бўлади. Операциядан кейинги чок соҳасида терини безовта қилмайдиган пахта ёки трикотаж кийим кийиш тавсия этилади.
Тавсия этилмайди:
• тикилган жойни қўл билан тегиниш (ишлов бериш пахта чиғаноқлари билан амалга оширилади);
• тикилган жойга сув, намлик таъсир этиши. Тўлиқ даволагунга қадар сауналар, ҳаммомларга ташриф буюриш тавсия этилмайди. Душ олиш учун сиз мустақил равишда ҳаво ўтказмайдиган бандажни чок устига ёпиштиришингиз мумкин;
• чандиқ пайдо бўлгунча "қобиқларни" йиртиб ташланг;
• операциядан кейин 1 йил давомида чалқанча ухлаш.

3. Психо-эмоционал соҳадаги ўзгаришлар
Баъзи ҳолларда, бўшатилгандан сўнг қуйидаги ҳодисалар кузатилиши мумкин:
• ҳиссий беқарорлик, асабийлашиш, кўз ёшлари;
• кайфиятнинг пасайиши, келажакка пессимистик қараш;
• нимадир қилишни истамаслик, чарчоқ;
• уйқунинг бузилиши.
Ушбу намойишлар организмнинг "операцион стресс" га табиий реакцияси бўлиб, ҳеч қандай даволанишсиз умумий ҳолат яхшиланиши билан йуқолади. Камдан кам ҳолларда (бу ҳолат оғир ноқулайлик туғдирганда), невропатолог ёки шифокор билан боғланиш тавсия этилади. Ҳиссий фонни барқарорлаштириш учун фаол режимни кузатиш ва дам олиш, мусиқий дам олиш дастурларини тинглаш ва томоша қилиш фойдалидир. Агар ухлаб қолиш безовта бўлса, ухлаш истаги пайдо бўлгунча бошқа бирон бир фаолиятга ўтиш (мусиқа тинглаш, ўқиш, юриш), хонани шамоллатиш, сўнгра ётоққа қайтиш тавсия этилади. Организмга уйқуни тиклаш учун бироз вақт керак бўлади, уйқусиз дориларни шифокор билан маслаҳатлашмасдан ишлатиш тавсия этилмайди, агар керак бўлса, ўсимлик чой дамлаб ичишингиз мумкин.

4. Оғриқ
Буйин, кукрак, бел еки думгаза сохаларида булиши мумкин. Ушбу оғриқлар жисмоний машаққатдан, узоқ юришдан кейин пайдо бўлиши ёки кучайиши мумкин. Бу одатий ҳолдир ва ташвишланмаслиги керак. Сиз оғриқ қолдирувчи воситалар, тиббий машқлари ва енгил массаж қилишингиз мумкин. Агар оғриқ кучли бўлиб қолса, чўзилиб, қўл ёки оёқларга таркалса, яшаш жойидаги невропатолог билан боғланиш тавсия этилади, албатта операция қилаётган жарроҳ билан маслаҳатлашинг.

5. Шифохонадан чиқарилганда
Уйга автоулов, автобус, поезд, самолётда боришингиз мумкин. Қоидага кўра, транспортировка мойил ёки латерал ҳолатда амалга оширилади. Автомобилда, орқа ёки букланган олд йуловчи ўриндиғида бажарилиши мумкин.
Поездда транспорт купенинг пастки қаватида амалга оширилади (керакли сертификатни бўлим бош ҳамширасидан олиш мумкин).
Автобусда ёки самолётда орқа томонга ёки бир нечта бўш ўриндиққа ўтириш яхшидир. Аэропортда сизда кўчирма ва рентгенография бўлиши керак.

6. Ортопедик режим
Тик ҳолатида узоқ вақт туришдан сақланинг. Оғирликларни кўтариш ва кўтариш (3 кг дан кўп бўлмаган), мавсумий қишлоқ хўжалиги ишлари, умумий жисмоний тарбия, сакраш, горизонтал чизиқда осилган ҳолда чиқариб ташланг. Операциядан кейинги дастлабки 6 ой давомида чарчоқ бошлангунга қадар ўтириш, турли хил танадаги эгилишларни бажариш, эгилиш ва оёқларини кўтариш тавсия этилмайди. Ерга ётқизилган нарсани кўтариш учун танани тик тутиб, бироз ўтириш керак. Оёқ кийимларини қулай кийиниш учун тугри холда койиш керак, ташқи ёрдамдан фойдаланиш ахамиятлидирнг. Кичкина ёстиқ билан ярим қаттиқ тўшакда ухлаш тавсия этилади. Ётоққа, ҳожатхонага бориш учун стационарларга ўхшаш шароитларни яратиш керак (тутқичлар, таянчлар, таянчлар).

7. Зинадан юриш.
Зинадан кўтарилиш ва тушиш текис сирт устида юришдан кўра кўпроқ куч талаб қилади. Туткичларни тутиб, дам олиш учун тўхташ жойлари бўлган қўшимча қадам билан зинадан юқорига ва пастга тушиш керак.

8. Холат
Ҳолат - тик турган одамнинг одатдаги тана ҳолати. Хавфсизлик хусусиятлари бошнинг ҳолати, кулларнинг белбоғи, умуртқа поғонаси эгри чизиқлари, кўкрак ва қорин шакли, тос суягининг қийшайиши ва оекларнинг ҳолати билан белгиланади. Вазиятни сақлаш бўйин, юқори оёқ камари, магистрал, пастки оёқ камари ва оёқ мушакларининг таранглашиши билан таъминланади. Сиз юкни иккала оёғингизга тенг равишда тақсимланадиган тарзда туришингиз керак. Тананинг тўғри ҳолатини кузатиб бориш керак (елкама-белбог ъбир хил даражада бўлиши керак, орқа текисланиши керак, элкама пичоқлари орқага ётқизилиши керак). Буни амалга ошириш учун кўзгу олдида ўзини ўзи визуал равишда тузатиш, гавданинг деворга нисбатан ҳолатини вақти-вақти билан кузатиш, юриш пайтида тўғри ҳолатни сақлаб туриш билан машқ қилиш лозим.

9. Оёқ кийим
Баланд пошнали (3 см дан ортиқ) пойабзал кийиш тавсия этилмайди. Пойафзал қулай бўлиши ва оёқнинг товн формасига мос қилиши керак.

10. Уй ишлари
Биринчи босқичда фақат чангни тозалаш ва овқат тайёрлашда ёрдам бериш каби энгил уй юмушларини бажариш мумкин. Аста-секин уй ишлари миқдорини кўпайтириш мумкин бўлади. Жисмоний куч талаб қиладиган ишлардан қочиш керак.

11. Ўқиш
Жарроҳликдан сўнг индивидуал машғулотлар ўтказиш тавсия этилади. Утказилган операция тўғрисида таълим муассасаси раҳбарини огоҳлантириш керак. Уйда ўқитишда иш жойини тўғри ташкил этиш талаб этилади: столнинг баландлигини тўғри танлаш керак, ёруғлик манбаи етарлича ёрқин бўлиши керак. Дарсларни етган, тик турган ҳолда, тиззада утирган холда бажариш мумкин. Уй вазифасини тез ва сифатли бажаришни ўрганиш керак. Агар чарчаганингизни ҳис қилсангиз, танаффус қилинг. Мактабда, институтда худди шундай позицияда дарслар ўтказиш керак. Чарчоқ пайдо бўлганда, машғулотлардан вақт ажратиш, ёлғон ҳолатида дам олиш яхшироқдир.

12. Касб
Узоқ вақт давомида тик ҳолатидадир туриш ва оғирликларни кўтариш билан боғлиқ бўлган касбни танлаш исталмаган.

13. Озиқланиш
Қайта тиклаш даврида тўғри овқатланиш муҳим аҳамиятга эга. Қовурилган, ёғли ёғлардан фойдаланишдан сақланиш, шунингдек, шўр, ширин ва ички моддалардан фойдаланишни камайтириш мақсадга мувофиқдир. Тана вазни баландликка мос бўлиши керак. Овқатланиш соатлари доимий бўлиши керак. Овқатни ортиқча истеъмол қилишдан сақланиш керак. Овқат турли хил, тўлиқ ва бойитилган бўлиши керак.

14. Жисмоний фаолият
Юришдан ташқари, ҳар қандай жисмоний фаолиятга фақат шифокор билан маслаҳатлашганидан кейин рухсат берилиши мумкин. Жисмоний фаолликни аста-секин ошириш керак, энгил машқлардан мураккаброқ машқларга ўтиш керак. Ҳовузда сузиш операциядан кейинги 3 ойдан илгари (ҳафтасига камида 2 марта) тавсия этилади. Йиқилиш, шикастланиш хавфи билан спорт билан шуғулланиш тавсия этилмайди.

15. Кейинги кузатувлар ва кейинги текширув
Ишдан бўшатилгандан сўнг сиз ортопед, маҳаллий шифокор, невропатолог билан учрашишингиз керак. Учрашувга ишдан бўшатиш хулосасини этказиш керак. Яшаш жойидаги поликлиника шароитида машқлар билан даволаш ва массаж қилиш мумкин. Машқлар мажмуасини стационар машқлар терапияси ўқитувчисидан олиш мумкин. 3 ойдан илгари эмас, операциядан кейинги 3 см чандиқни қўлга олмасдан, орқа мушакларнинг массаж курсларини қўлда даволашсиз ўтказиш мумкин. Массаж узоқ вақт чарчаш ва ётган ҳолатда ўтмайдиган ёқимсиз ҳиссиётлар ёки оғриқларни кўрсатмаларига мувофиқ амалга оширилади. Нафас олиш машқларини бажариш керак.
Операциядан кейинги дастлабки 6 ойда физиотерапия тавсия этилмайди. Кучли оғриқ синдроми билан магнетотерапия мумкин. Назорат текшируви операциядан 6 ой, 1 йил, 2 йил ўтгач даволаш самарадорлигини баҳолаш учун ўтказилади. Бунинг учун олдиндан поликлиниканинг қабулхонасида баённомада кўрсатилган телефон рақами орқали ёзилиш керак!

16. Ногиронлик
Ногиронликни яшаш жойидаги МСЕCда рўйхатдан ўтказиш (узайтириш) талаб қилинади.

Қайта эслатма
• Агар аввалги операция билан боғлиқ саволларингиз бўлса, иккиланмасдан бевосита шифокорингизга мурожаат қилинг.
• Ҳар бир бемор одатдаги фаолият ҳажмига ўзига хос тезликда қайтади. Сиз ўзингизни бошқа беморлар билан таққосламаслигингиз керак.
• Сиз тик турганингизни дам олиш билан алмаштиришингиз керак. Чарчагунча юрмаслик керак.
• Операциядан кейинги тикилган соҳасидаги оғриқ бир мунча вақт ташвишга солиши мумкин. Ўзингизни чалғитиш учун радио ёки мусиқа тингланг ёки ўрнидан туринг ва бир оз юриб, кейин яна ухлашга ҳаракат қилинг. Реквалесанс даври вақт ўтиши билан тез-тез кайфият ўзгариши билан тавсифланади.
• Операциядан кейинги тикилган соҳасида терини безовта қилмайдиган пахта ёки трикотаж кийим кийиш тавсия этилади.
• Сиз ойна олдида танани ўзингизни тузатиш, нафас олиш машқлари билан шуғулланишингиз керак.
• Кўрган ҳар бир шифокорга умуртқа поғонасини операция қилганингизни айтиб бериш муҳимдир. Амалиёт бўйича жарроҳнинг тавсиялари, амбулатория шароитида даволаш усуллари билан келишиш керак.

Бириктирилган файл

1. ( Нейрохирургия_йўналиши_бўйича_клиник_баённомалари,_ташхислаш_ва_даволаш_стандартлари_(2020)_стр_400-435.pdf ) читать/скачать файл

Диққат!

  • Занимаясь самолечением, вы можете нанести непоправимый вред своему здоровью.  
  • Информация, размещенная на сайте MedElement и в мобильных приложениях "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта", не может и не должна заменять очную консультацию врача. Обязательно обращайтесь в медицинские учреждения при наличии каких-либо заболеваний или беспокоящих вас симптомов.  
  • Выбор лекарственных средств и их дозировки, должен быть оговорен со специалистом. Только врач может назначить нужное лекарство и его дозировку с учетом заболевания и состояния организма больного.  
  • Сайт MedElement и мобильные приложения "MedElement (МедЭлемент)", "Lekar Pro", "Dariger Pro", "Заболевания: справочник терапевта" являются исключительно информационно-справочными ресурсами. Информация, размещенная на данном сайте, не должна использоваться для самовольного изменения предписаний врача.  
  • Редакция MedElement не несет ответственности за какой-либо ущерб здоровью или материальный ущерб, возникший в результате использования данного сайта.
На главную
Наверх